Монголын ирээдүйн замд сайн, дунд, муу гэсэн гурван хувилбар бий гэж үздэг. Муу нь байгалийн баялагтай, геополитикийн зөрчилдөөн, хурцадмал байдал нь бүс нутгийн хөгжлийг хойш татдаг улсын хувьд хар дарсан зүүд болсон “баялгийн хараал” байлаа. Улстөрчид байгалийн баялгийг зорилгодоо хүрэх хэрэгсэл болгон ашиглах нь улс даяар тэмцэл үүсгэдэг.
Хувилбарын судалгаа, боловсруулалтад оролцсон Дэлхийн эдийн засгийн форумын Стратегийн төлөвлөлтийн газрын дарга Кристел Ван дер Элст “Монгол Улсын цаашдын хөгжил уул уурхайн салбарын өрсөлдөх чадвараас гадна, хөрөнгө оруулалтаа хэрхэн зарцуулахаас шалтгаална. Бид Монголын шийдвэр гаргагчдыг эдгээр хувилбаруудын аль нэгийг нь дагаж мөрдөхийг албадаагүй, харин ирээдүйг илүү бодитоор харж, стратегийн чухал шийдвэрүүдийг гаргаж, зөв замыг сонгоход нь туслахыг зорьж байна."
10 жилийн дараа “Монгол Улс хамгийн муу хувилбараар гүйж, одоо “баялгийн хараал”-д өртөх үү, түүнээс зайлсхийх үү гэдэг сонголтын өмнө тулгарсан” гэдэг нь илт.
Бортээгийн нүүрсний хулгайн схем буюу "Эргэлтийн цэгүүд"
Байгалийн баялгаа зүй зохистой ашиглаж чадаагүй улс орнууд харамч улстөрчдөөс бус гэмт хэрэг үйлдсэнээ мэдээгүй, эсвэл мэдсээр байж үүнийг зогсоож чадаагүй хүлцэнгүй хүлцэнгүй хүмүүсээс болж баялгийн хараалыг амссан.
Өөрөөр хэлбэл, баялгийн хараалд өртөх үү, хөгжилд хүрэх үү гэдгийг ард түмэн л шийднэ. Монголчуудад ч ийм боломж бий. Монголын төр авлигатай тэмцэж, тэр тэмцлийн үр дүнд нэгэн хэрэг илэрсэн нь монголчуудад сонголт хийх боломж бүрдэж байна гэсэн үг.
Энэ нь УИХ-аас байгуулагдсан Хяналтын түр хорооноос илрүүлж, өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард болсон "Нээлттэй сонсгол"-оор олон нийтэд ил болгосон "Бөртээгийн" коксжих нүүрсний ордыг нууцаар тохиролцсон ноцтой хэрэг юм.
Бортээгийн орд бол Тавантолгойн ордын найман ордын нэг бөгөөд Монгол Улсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийж, нөөцийг нь баталгаажуулсан. 2021 онд Засгийн газраас гаргасан ТЭЗҮ-ээр 424 сая тонн сайн чанарын нүүрсний нөөцтэй болох нь тогтоогдсон. Монгол Улсын Засгийн газар Тавантолгойн бүлэг ордын нэг болох Зүүн Цанхийн ордыг 2020 онд IPO гаргахаар төлөвлөжээ. "Бөртээг"-ийн үйл ажиллагаанд зориулж хөрөнгө босгосон ч "бүтэлгүйтсэн".
IPO гаргаснаас хойш Бортээг консорциум авсан бөгөөд нэг пүүс нь Ц.Нямдоржийн эзэмшдэг "Админерал" компани юм. Ц.Нямдорж агсны ах Ламжав. Чулуунзагд, эрх баригч МАН-ын нарийн бичгийн дарга, ганцхан оролцогчтой тендерт ялснаар. Ц. Чулуунзагд бол намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, ЗГХЭГ-ын дарга, Монгол Улсын сайд Дашзэгвийн Амарбаясгалангийн хамгийн ойрын хүн.
Баялгийн хараалд өртсөн улсууд өөрсдөдөө дуулгавартай нэгнээ төрийн албанд томилж, улмаар улс төр, бизнесийн бүлэглэл үүсгэн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг худалдан авч өөртөө давуу тал бий болгох зэрэг ижил төстэй талуудтай. Бортээгийн хэрэг яг ийм загвартай.
Ц. Ц.Чулуунзагдын төрсөн дүү Ламжав нь БНХАУ-ын иргэн Хасбаатартай 2021 оны гуравдугаар сарын 26-ны өдөр “Моновант” ХХК-ийг үүсгэн байгуулсан.
Бортээгийн авлигын хэрэгт холбогдсон хүмүүс, компаниуд
Бортээгийн нүүрсний боловсруулалтыг 100 хувь, борлуулалтын 60 хувийг гүйцэтгэх "Админерал" ХХК нь 2021 оны 07 дугаар сарын 02-ны өдөр “Моновант” ХХК-ийн 45 хувь (Монголын тал), Хонг Конг Рүйшэн Глобал Групп” ХХК-ийн 34 хөрөнгө оруулалтаар байгуулагдсан.
"Админерал" ХХК нь Бортээгийн ордод хуурай баяжуулах үйлдвэр барихаар зорьж 2 сарын дотор МТАС-тай хамтран өрөмдлөг, тэсэлгээ, олборлолт, боловсруулалтын эрхийг авсан. Түүнээс гадна “Эрдэнэс Тавантолгой” ХХК-ийн албан тушаалтан Д.Уужимсайхан “МТАС” түншлэлд тендерт байгаагүй худалдах эрхийг дээд зэргээр олгосон.
"Админерал" ХХК-д хувь эзэмшдэг хоёр компани "Админерал"-аар "Эрдэнэс Тавантолгой" төрийн өмчит хувьцаат компанитай холбогдож, борлуулалттай дельт: "Хонконг Рүйшэн Глобал Групп" 26448 тонн, нүүрс 20291 тонн. "Quzhou Longyuan Trading" Co.,Ltd компани Хятад руу нууцлаг байдлаар экспортолж, худалдсан.
Ц. Чулуунзаг энэ ноцтой хэрэг өөрт нь хамааралгүй, МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Д.Амарбаясглантай ч хамаагүй хэмээн эрс эсэргүүцэж байсан ч дэндүү олон холбоотой.
Нүүрс тээвэрлэх эрх олгодог Автотээврийн үндэсний төвийн дарга Б.Гүрсоронзонг Д.Амарбаясгалангийн баруун гар гэдэг.
Шүүхээс ял сонссон Б.Ганхуяг нь "Эрдэнэс Тавантолгой" ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байсан бөгөөд "Та яагаад намын Удирдах зөвлөлөөс мэдүүлэг авахгүй байгаа юм бэ?" “Би даалгавраа биелүүллээ” гэж зарлаж, эрх баригчдын хэлснийг хийсэн хүн.
"Админерал" ХХК-ийн ерөнхий нягтлан бодогч А.Баярмаа нь Ц.Нямдоржийн эхнэр юм. Чулуунзагд. Зөвхөн цалинтай ажилтан биш, ТУЗ-ийн гишүүн. 404 тэрбум төгрөгийн үнэ бүхий 424 сая тонн нүүрсийг "Админералс" болон "МТАС"-ын консорциумд худалдах эрхийг олгосон "Эрдэнэс Тавантолгой" ХХК-ийн албан тушаалтан Д.Уужимсанаа нь МСНЭ-ийн хэвлэл, мэдээллийн төлөөлөгч Б.Хажидмаагийн нөхөр юм. Нам (МАН).
Бортээг авч, шийдвэр гаргах хувилбар МАН-ын генсек Д.Амарбаясгалантай шууд холбоотой.
"Админерал" ХХК-ийн албан тушаалтан Д.Чулуунзагд, Хасбаатар нар буюу Д.Амарбаясгалангийн найз нар Монгол Улсын хууль хяналтын байгууллагад хэд хэдэн эрүүгийн хэрэгт холбогдон шалгагдаж байгаа ч Д.Амарбаясгалангийн нөлөөлөл, эрх мэдлээс шалтгаалж мөрдөн байцаалтын ажиллагаа эхлээд байна. зогсонги байдал. Амарбаясгалангийн харьяалагддаг Д."Админерал" ХХК байгуулагдсан цагаасаа эхлэн тендерт ялсан зэрэг бүх зөвшөөрлийг шууд авч байгаа нь түүний эрх мэдлийг харуулж байна. Төрийн албанд хүмүүсээ томилж, зорилгоо төвөггүй биелүүлдэг.
Хамгийн ноцтой зүйл бол доор дурдсан болно. Баяжмалын үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт нэрийн дор 30 сая ам.доллар бэлнээр авснаа “Админерал” ХХК тайлбарлаж чадаагүй.
Хятадын "Hongkong Ruishing Global Group" компаниас "Админерал" ХХК руу 30 сая ам.доллар илгээсэн нь 2023 онд тодорхой зорилгогүйгээр Монголд "шингээгдээд" байна.
Олон улсын эрүүгийн мөрдөн байцаалтын зарчмаар энэ мөнгөний гарал үүслийг тогтоох ёстой. Хүний наймааны гарал үүсэл? Мансууруулах бодисын ашиг тус юу вэ? зэвсгийн худалдааны гарал үүсэл? Үүнийг Хятадын тал, Олон улсын эрүүгийн байгууллагатай хамтран тогтоох ёстой. Хууль бус гарал үүсэлтэй мөнгө угаасан байж болзошгүй гэсэн хардлага бий. Мөн энэ мөнгө Монгол руу орж ирэх зорилго, юунд зарцуулагдаж байгааг хянах ёстой.
Д.Амарбаясгалангаар дамжуулан Хятадын талаас хэн нэгэн, эсвэл улс төрийн зорилготой бүлэглэл Монголын улс төрд нөлөөгөө тогтоож, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх магадлалтай.
Дээрхээс үл хамааран Монгол Улсын хууль хяналтын байгууллага дотоод болон олон улсын мөрдөн байцаалт явуулах ёстой.
Олон улсад их хэмжээний бэлэн мөнгө авлигад автсан гэж үздэг. Нэмж дурдахад, олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй ийм хэргүүдийг шууд холбоогүй, өчүүхэн төдий ч гэсэн эрэн сурвалжилдаг.
Бортээгийн хэргийг Д.Амарбаясгалантай холбох сэжүүр дэндүү олон. Гэтэл УИХ-аас байгуулагдсан Хяналтын хороо нүүрсний салбарт гарсан хулгайн луйврыг олон нийтэд зарлахдаа зөвхөн шууд хамаарлыг дурдаж, нэг бүрчлэн шалгаагүй нь Д.Амарбаясгаланд дотооддоо хэтэрхий эрх мэдэлтэй байгаатай холбоотой болов уу.
Интерпол авлигын хэргийг шалгаж байна
Монгол Улсын Засгийн газраас баяжмалын үйлдвэрийн хөрөнгө оруулалт нэрийн дор “Админерал” ХХК-д 30 сая ам.доллар бэлнээр тушаасан “Кужоу Лон Юань Трейдинг” ХХК, “Хонг Конг Рүйшэн Глобал Групп” ХХК-ийг Интерполд шалгуулахаар хандсан. Мөнгөний эх үүсвэрийг шалгах чиглэлээр тухайн байгууллагатай хамтарч ажиллавал сайн байна.
Учир нь Д.Амарбаясгалан ирэх УИХ-ын сонгуульд өрсөлдөхөөр зэхэж байгаа бөгөөд дээрх 30 сая ам.долларыг төрийн эрхийг хууль бусаар авсан гэж үзэж байгааг үгүйсгэх аргагүй. Хэрэв энэ нь нотлогдвол Монгол Улсыг монголчууд биш, эрх баригчидтай ижил ашиг сонирхолтой холбогдсон олон улсын мафийн бүлэглэл удирддаг гэж үзэж болно.
Эцэст нь хэлэхэд, улс болгонд шуналтай улстөрч байдаг. Баялгийн хараалд өртөх үү, хурдацтай хөгжих үү гэдэг нь ард түмэн тэмцэж, бохир улстөрчдөөсөө салж чадахаас л шалтгаална. Энэ өнцгөөс харвал монголчууд бохир улстөрчдөөсөө салах, эсвэл баялгийн хараалаас зайлсхийх цаг ирж, Бортээг, Д.Амарбаясгалан нарын хэрэг “эргэлтийн цэг” болж байна.
Эх сурвалж: Digital Phablet
