Зарим “эдийн засагчид” бодлогын хүү өсөх нь зээлийн хүүг өсгөж, зээлийн олдоцыг багасгаж, бизнесийн зардлыг өсгөх тул инфляцыг нэмэгдүүлнэ гэж “мэдэмхийрдэг”. Энэ аргумент нь үйлдвэрлэгчийн үнэ бүрдэлтэд суурилдаг гэж болно. Ерөнхий хэлбэрт, бараа, бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн санал болгох үнэ нь орцуудын зардал болон ашгийн нормыг шингээсэн хэлбэрээр тогтох буюу дараах томъёогоор илэрхийлэгдэнэ:
“Эцсийн бүтээгдэхүүний үнэ = (дотоодын завсрын бүтээгдэхүүний үнэ × нэгж гарцад шаардлагатай дотоодын завсрын бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ)+ (импортын завсрын бүтээгдэхүүний үнэ × валютын ханш × нэгж гарцад шаардлагатай импортын завсрын бүтээгдэхүүний тоо хэмжээ) + (зээлийн хүү × нэгж бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд шаардлагатай зээлийн хэмжээ) + капиталын рент × нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд шаардлагатай капитал хөрөнгө оруулалтын хэмжээ) + (цалингийн түвшин × нэгж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд шаардлагатай ажилчдын тоо) + ашгийн норм”
Иймд дотоодын завсрын/орцын үнэ, импортын завсрын үнэ, зээлийн хүү, байр, тоног төхөөрөмжийн рент, цалин өсөх, валютын ханш сулрахад дотоодод үйлдвэрлэгддэг эцсийн бүтээхүүний үнэ өсөх суурь шалтгаан болно. Үүнтэй адилаар импортын бараа авч ирж жижиглэн хулдалдаа хийдэг компаниуд зээл авч бизнес хийдэг бол хүүний өсөлттэй холбоотой зардлыг мөн эцсийн хэрэглэгчийн төлөх үнэд шингээнэ. Өөрөөр хэлбэл, иргэд, аж ахуйн үйлдвэрлэлийн орцууд авах, импортын бараагаа татах эргэлтийн хөрөнгийн зээл эсвэл хөрөнгө оруулалтын зээл авдаг бол хүү өссөнөөр санхүүгийн зардал нэмэгдэж, тус зардлын өсөлтийг зарах бүтээгдэхүүний үнэдээ шингээхэд хүрнэ. Бодлогын хүүний өсөлтөөс үүдэлтэйгээр бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд нөлөөлдөг энэ механизмыг МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ЗАРДЛЫН СУВАГ/ЭРГЭЛТИЙН ХӨРӨНГИЙН СУВАГ гэж нэрлэдэг.
Гэхдээ бодлогын хүүний өөрчлөлт нь иргэд, аж ахуйн нэгжийн хэрэглэх, хуримтлал хийх шийдвэрт, аж ахуйн нэгжийн хөрөнгө оруулалтаа одоо хийх, хойшлуулах шийдвэрт, тэдний үндэсний мөнгөн тэмдэгт эсвэл гадаад валют эзэмших сонголтод шууд нөлөөлж байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүү өссөнөөр хэрэглээ, хөрөнгө оруулалт дээр тохируулга хийгдэх замаар бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлт буурах тул үнийн өсөлт саарах боломжтой. Түүнчлэн хүү өсөх хэлбэрээр мөнгөний бодлого чангарах нь инфляц эргэн буурч, тогтворжих хүлээлтийг бий болгоход тусалдаг тул үнэ өснө гэсэн хүлээлтээс үүдэлтэй одоо худалдан авалт хийх нэмэлт эрэлтийг бууруулдаг. Зах зээлийн зарчим ёсоор бол бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нийлүүлэгчид өртгийн өсөлт болон бусад шалтгаанаар үнээ өсгөх сонирхолтой байсан ч, нөгөө талд нь худалдан авах чадвар буюу эрэлт буурах үед хулалдан авалт буурах тул үнэ өсөхгүй, магадгүй өсөлт нь бага байхад хүрнэ. Энэхүү бодлогын хүний өсөлтийн нөлөөгөөр нийт эрэлт буурч, инфляц буурах механизмыг МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ЭРЭЛТИЙН СУВАГ гэж нэрлэдэг.
Иймд бодлогын хүүний өсөлтийн ЗАРДЛЫН СУВАГ, ЭРЭЛТИЙН СУВАГ-ийн аль нь давамгалайхаас инфляц өсөх эсвэл буурах нь тодорхойлогдоно. Өөрөөр хэлбэл, тухайн эдийн засгийн онцлогоос хамаарах бөгөөд хариулт нь хоосон “мэдэмхийрэх”-ээс илүүтэй эдийн засгийн эмпирик судалгаа, шинжилгээнээс гарч ирэх юм. Энэ төрлийн асуултад судалгаатайгаар хариулахын тулд “жинхэнэ” эдийн засагчид, суудлаачид шаардлагатай байдаг.
Монгол Улсад эдгээр 2 сувгийн аль нь давамгайлдаг вэ? гэсэн асуулт зүй ёсоор гарч ирэх бөгөөд тус асуултад хариулсан судалгааны үр дүн (https://mongolbank.mn/documents/sudalgaa/Д.Ган-Очир,%20Б.Дуламзаяа(Монголбанк).%20Мөнгөний%20бодлогын%20шилжих%20механизмын%20зардлын%20суваг-%20Бейсын%20DSGE%20хандлага.pdf)-г Та бүхэнтэй хуваалцъя.
Бодлогын хүү 1 нэгж хувиар өсөлт нь мөнгөний бодлогын шилжих механизмын эрэлт болон нийлүүлэлтийн сувгаар дамжин эдийн засгийн үзүүлэлтүүдэд хэрхэн нөлөөлөхийг Зураг 3-д харуулав.
Бодлогын хүүний 1 нэгж хувийн өсөлт нь зээлийн хүүг 0.32 нэгж хувиар өсгөхөөр байна. Зээлийн хүү энэ хэмжээгээр өссөнөөр НИЙЛҮҮЛЭЛТИЙН СУВГААР ДАМЖИН үйлдвэрлэгчийн зардал өссөнөөр үйлдвэрлэл бага зэрэг буурахын зэрэгцээ улирлын инфляцыг 0.05 нэгж хувиар өсгөхөөр байна. Харин бодлогын хүүний өсөлт нь ЭРЭЛТИЙН СУВГААР ДАМЖИН үйлдвэрлэлийг илүү хүчтэй бууруулж, улмаар инфляцыг 0.14 нэгж хувиар бууруулж байна. Эдгээр 2 суваг нь дотоодын үйлдвэрлэлийг бууруулахад адил чиглэлд нөлөөлснөөр үйлдвэрлэл суурь утгаас 0.25 хувиар буурах бол инфляцын хувьд харилцан эсрэг чиглэлд нөлөөлж, ЭРЭЛТИЙН СУВГИЙН НӨЛӨӨ (хүүний болон валютын ханшаар дамжих суваг) давамгайлснаар инфляц 0.09 нэгж хувиар буурахаар байна. Харин бодит валютын ханшийн хувьд эдгээр сувгууд нь ижил суурь утгаас чангаруулах чиглэлд нөлөөлж байна. Өөрөөр хэлбэл, эрэлтийн сувгийн хувьд хүүний өсөлт нь нэрлэсэн ханшаар голлон дамжиж бодит ханшид шилжих бол нийлүүлэлтийн сувгийн хувьд инфляцыг өсгөх замаар бодит ханшид нөлөөлж байна.
Энэхүү судалгааны үр дүнгээр Монголын эдийн засагт БОДЛОГЫН ХҮҮНИЙ ӨСӨЛТ НЬ ИНФЛЯЦЫГ НЭМЭГДҮҮЛДЭГ гэсэн таамаглал няцаагдсан юм. Энэ нь бодлогын хүүний өсөлт нь инфляц, инфляцын хүлээлтийг бууруулахад туслах эмпирик нотолгоо буюу Тейлор зарчмын дагуу инфляцад бодлогын хүүгээр хариу үйлдэл үзүүлэх нь үр дүнтэй байх үндэслэл юм. Гэхдээ ЗАРДЛЫН СУВГИЙН нөлөө тодорхой хэмжээнд үнэлэгдэж байгаа нь бодлогын хүүний нөлөөг сулруулах, зарим их хэмжээний өртэй аж ахуйн нэгж, иргэдэд хүүний өсөлтийн ачаалал давхар орж ирэхийг илтгэж байна. Иймд энэ сувгийн нөлөө хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг шинэчлэгдсэн тоон мэдээлэлийн хувьд ялгаатай шинэлэг аргууд ашиглан дахин судлах нь сонирхолтойн дээр ач холбогдолтой юм.
