“Алдарт эх”-ийн одонтой холбоотой өргөдөл хүсэлтийн асуудлаар УИХ-ын Өргөдлийн байнгын хороо өчигдөр Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайдын мэдээллийг сонслоо. Иргэд одоо мөрдөж байгаа “Алдарт эх”-ийн нэг, хоёрдугаар зэргийн одон олгох хууль эрх зүйн зохицуулалтад
-Алдарт эх”-ийн одонтой эмэгтэйчүүдийн тэтгэврийн доод хэмжээ болон мөнгөн тусламжийн хэмжээг нэмэгдүүлэх,
-Олон хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдэд хүүхдийн тоо харгалзахгүй одон олгодог болох,
-4-6 хүүхэд төрүүлсэн боловч одон авах болзол хангах үед гэнэтийн болон өвчний улмаас үр хүүхдээ алдсан тохиолдол цөөнгүй. Тиймээс урамшууллалыг ялгаварлахгүйгээр олгох асуудлыг тусгах саналуудыг ирүүжээ.
Хөдөрмөр нийгмийн хамгааллын яамны удирдлага тус байнгын хороонд “Алдарт эх”-ийн одон, түүнтэй холбоотой асуудлаар танилцууллаа.
“Алдарт эх” одонгийн түүх
“Олон хүүхэд төрүүлж, өсгөн хүмүүжүүлсэн эхчүүдийг одонгоор шагнах, улсын тэтгэврийг нэмэгдүүлэх тухай хуулийн дагуу 1957 оны дөрөвдүгээр сарын 3-нд Алдарт эх I, II одонг анх бий болгожээ. Энэ хуулийн дагуу найм ба түүнээс хүүхэд төрүүлэн өсгөсөн эхэд Алдарт эх I, 5-7 хүртэл хүүхэд төрүүлсэн эхэд Алдарт эх II одонг, 100-200 төгрөгийн шагналын хамт олгохоор болж, хүүхдийн тоо, наснаас хамааран тэдгээр эхчүүдэд улирал тутам 300-800 төгрөгийн тэтгэвэр олгодог байжээ.
1990 оны зургаадугаар сарын 30-ны 148 дугаар зарлигаар “БНМАУ-ын цол, одон, медалийн тухай дүрэм” батлагдаж, энэ дүрэмд Алдарт эхийн I. II одонгоор шагнагдсан эхчүүдэд дагалдах мөнгөн шагнал олгож байсан. Энэ мөнгөн шагналын хэмжээг УИХ-ын 1996 оны тавдугаар сарын 20-ны өдрийн 30 дугаар тогтоолоор Алдарт эхийн I одон 40.000 төгрөг, Алдарт эхийн II одон 20.000 төгрөгт хүргэж нэмэгдүүлж байжээ.
Түүнчлэн уг дүрмийн 1.3-д цол, одон медалиар шагнах асуудлыг Ерөнхийлөгч шийдвэрлэнэ гэж заасны дагуу өнөөг хүртэл Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар одонг жил бүр “Эх үрсийн баяр”-ын өдрийг тохиолдуулан олгож байна.
Одонтой эхчүүдийн тэтгэмжийн талаар
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар жил бүрийн зургаадугаар сарын 1-нд дөрөв болон зургаагаас дээш хүүхэд төрүүлж өсгөсөн, бага хүүхэд нь нэг нас хүрэхэд дөрөв болон зургаагаас дээш хүүхэдтэй байсан нөхцлийг хангасан эхчүүдэд Монгол Улсын Эхийн алдар I, II одонг олгож, нийгмийн халамжийн сангаас I одонтой эхчүүдэд жил бүр 200 мянган төгрөг, II одонтой эхчүүдэд жил бүр 100 мянган төгрөгийн мөнгөн тусламж өгч байгаа. Мөн одонг дагалдуулан 20-40 мянган төгрөг халамжийн сангаас өгдөг.
2018 оны нийгмийн халамжийн сангийн тайлангаар нийт 218.6 мянган одонтой эхчүүдэд 30 тэрбум төгрөгийн мөнгөн тусламж (жилд нэг удаа 100-200 мянган төгрөг)- ийг олгосон. Энэ нь нийгмийн халамжийн нийт зардлын 7.2 хувийг эзэлж байна.
Энэхүү одонг шинээр авах эхчүүдийн тоо жилд дунджаар 4,500 орчим хүнээр нэмэгдэж байгаа аж.
ХНХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Өнөрбаярын өгсөн мэдээлэлийг хүргэе:
“Эхийн алдар одонтой эхчүүдэд нийгмийн халамжийн сангаас жил тутам мөнгөн тусламж олгож байгаа. Энэхүү тогтолцооны дагуу 4-6 болон түүнээс дээш хүүхэд төрүүлсэн эх насан туршдаа улсаас халамжийн тэтгэмж хүртэх эрхтэй байгаа нь хэт өргөн хүрээг хамарч, насан туршид нь тусламж олгож байгаа нь бусад халамжийн хөтөлбөрүүдтэй харьцуулахад сүүлийн жилүүдэд төсөвт ихээхэн хэмжээний ачаалал үүсгэж байна.
Олон хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн хүүхдүүд нь тусдаа айл болж, өөрсдөө үр хүүхэд төрүүлсэн хойно нь ч эхчүүдэд насан туршид нь мөнгөн тусламж үзүүлж байгаа нь хавтгайрсан хөтөлбөр болж байна. Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн 3.3.18-д “Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн нэр төрлийг багцлан оновчтой тогтоож, халамжийг зорилтот бүлэгт чиглүүлнэ” гэсэн зорилт тусгагдсан” гэжээ.
Тиймээс нийгмийн халамжийн шинэчлэлийн хүрээнд нийгмийн халамжийн арга хэмжээ болон хүн амын өсөлтийг дэмжих арга хэмжээг тусад нь ялгаж, зааглах бодлогыг баримтлан нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмжийн нэр төрлийг нэгтгэн багцлах, зорилтот бүлэгт чиглүүлэх зорилгоор тус яамнаас Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулан УИХ-д өргөн мэдүүлэх асуудал яригдаж байгаа.
1957 оны хуулийн зорилгын хүрээнд хүн амыг өсгөх бодлого өнөөг хүртэл хэрэгжсээр ирсэн. Өнөөдрийн байдлаар жилд дунджаар 78 мянган эх төрж байгаа бөгөөд дөрөв болон түүнээс дээш хүүхэд төрүүлсэн эх тэтгэмж авч байгаа. Одоогийн хэрэгжиж буй хуулийн үзэл баримтлал нь хүн амын өсөлтийг бодитой дэмжиж чадахгүй байна. Иймд Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад УИХ-ын гишүүдээс болон иргэдээс ирүүлсэн саналыг тусгахаар ажиллаж байна.
Салбарын яамнаас өгсөн мэдээллээр “Олон хүүхэд төрүүлж өсгөсөн эхийг урамшуулах тухай”, “Ахмад настны тухай”, “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай”, “Алдар цолтон ахмад настанд төрөөс олгох нэмэгдэл, хөнгөлөлтийн тухай”, “Эх, олон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх, эцэгт тэтгэмж олгох тухай” хуулиудад тус тус нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар болж байгаа аж. Эдгээр хуулиуд өөрчлөгдсөнөөр “Алдарт эх”-ийн одон олгодон хууль, журам ч мөн өөрчлөгдөнө.
ХНХЯ-ны мэдээлэлтэй танилцсанаар Өргөдлийн байнгын хороо нийгмийн халамжийн арга хэмжээ болон хүн амын өсөлтийг дэмжих арга хэмжээг тусад нь ялган, зааглах бодлогыг баримталж, УИХ-ын гишүүдээс болон иргэдээс ирүүлсэн саналыг нэгтгэж, Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад тусгах нь зүйтэй гэж үзжээ.