Тэд эхийгээ идэж дууссаны дараа л хэвлийн дээрээс нь буудаг” гэх яриаг та бүхэн зөндөө л сонссон байх. Нийгмийн алив бараан зүйлийн талаарх нийтлэлд ТЭМЭЭН ААЛЗ-ыг жишээ болгон татан оролцуулж байгаа нь үнэн билээ. Монголчууд аалзанд дургүй байдаг нь үүнтэй ч холбоотой байх.
Үнэн хэрэгтээ тэмээн аалз бусдын боддогоос тэс ондоо. Хүний нүдэнд хүйтэн төрхтэй харагдах ч мөн чанартаа бол маш ашигтай амьтан. Биологийн нэгэн зүйл амьтан болох ЦАГААН ТЭМЭЭН ААЛЗ-ны эсрэг чиглэсэн ташаа мэдээлэл хүмүүсийн дунд хүчтэй тарж, одоог болтол ам дамжсан шинжлэх ухааны үндэслэлгүй мэдээлэл байсаар байгааг зүгээр харж өнгөрөхийг хүссэнгүй.
Би биологич, ургамал судлаач. Хүүхэд ахуй цагаас л аалз тэжээж, сонирхож эхэлсэн. Хэдэн жилийн өмнө тэмээн аалзыг өндөглөхөөс эхлээд бие гүйцэх хүртэлх хугацаанд тэжээж зан төрхийг нь судалж байсан бөгөөд үүн дээ тулгуурлаж ташаа мэдээллийн эсрэг хариу болгож энэхүү нийтлэлийг бичлээ.
Тэмээн аалзны талаар тун сонирхолтой баримтуудаас дурдвал :
Аалз хоол боловсруулах системийн хувьд бусад амьтдаас тэс ондоо буюу гадаад хоол боловсруулалттай амьтан. Барьсан олзондоо хоол боловсруулах фермент шахаад, үүний дараа бэлэн болж задарсан шүүс хэлбэрийн шингэн бүтээгдэхүүн (бусад амьтны ходоодонд задарч боловсорно) болсон үед нь сорж хооллодог. Тэд шимж хооллодог паразит амьтан биш.
Би аалзнуудаа хооллох амьтангүй болсон үедээ үхрийн түүхий махаар хооллодог байлаа. Өөрийн хэмжээнээс хавьгүй жижиг махыг 4 – 5 цагийн хугацаанд боловсруулж дуусгадаг бөгөөд үхрийн булчингийн хатуу махыг цэлцэгнүүр шиг бутарсан зөөлөн биет болгодог байлаа. Тэгэхээр зулзага нь эхийгээ идэж хооллодог байсан бол эх амьтан нь тэр дариуд үхнэ гэсэн үг. Гэвч эм тэмээн аалз хавьгүй удаан амьдардаг.
Аалз үр зулзагандаа их халамжтай амьтан. Тэр тусмаа Lycosidae/wolf spider/ чонон аалз – овгийн аалзнууд зулзагануудаа бие даах хүртэл нь бие дээрээ тээж авч явж, хооллож, хамгаалдаг. Үүнийг эхийгээ барьж иддэг юм байна хэмээн буруугаар боддог нь гарцаагүй. Амьдралынхаа хугацаандаа багтаж, сүүлийнхээ зунаа ганц удаагаар олон тооны өндөг төрүүлнэ. Дараа жил гэсэн ойлголт үгүй.
Тэдэнд нас болон бололцоо байхгүй. Үр удмаа үлдээсний дараа, тэр жилдээ хооллолт нь эрс багасч хөндлөнгийн нөлөөтэй нөлөөгүй үхдэг жамтай. Идэвхитэй анч, идэмхий ховдог тэмээн аалз өндөглөснийхөө дараа хоолны дуршилгүй болж, идэхэд бэлэн болгож боловсруулсан хоолоо өөрөө гүйцэд идэлгүй зулзагандаа өгдөг болж өөрчлөгдөнө. Боловсруулсан олзоо идэж дуусалгүй үлдээж орхих тоолонд зулзага нь ч бас хоолтой нь хамт үлдэж хоцрох нь олонтой.
Удалгүй өөрсдөө хоолоо олж идэхээр (ойролцоогоор 7 -8 сар) эхийнхээ бие дээрээс бууцгаана. Эх амьтан нь 9 сар хүртэл амьдарсан гэхээр эм тэмээн аалз жамаараа хөгширдөг болж таарч байна . Аалз хүмүүн биднээс илүү байгалийн тэнцвэрийг хадгалах үүрэгтэй амьтдын нэг.
Бусад жижиг амьтнаар хооллож, идэш тэжээлийн гинжин хэлхээнд оролцдог. Хүнд сөрөг нөлөөгүй болоод ашиггүй амьтныг хэрэггүй амьтан гэж цоллож устгах нь үйлдэл бол ердөө л хүний аминчхан үзлийн илрэл. Энэ дэлхий аалз гэх амьтангүй болбол байгалийн тэнцвэр алдагдаж, хооллодог байсан амьтад (ялаа, шумуул, цох, царцаа….) нь хэт олшрохоос авахуулаад маш их гарз учрах нь ойлгомжтой.
Гэхдээ эдгээр шавжны хэт өсөлтөд өөр олон хүчин зүйл (орчны, хүний нөлөө…) нөлөөлдгийг дурдахгүй байж болохгүй. Эдгээрээр хооллодог ганц амьтан нь аалз гэж байгаа юм биш шүү. Бусад амьтдын хэт өсөлтийг тогтоон барьж байдаг араатан амьтан нь идэш бологч амьтдаасаа цөөн тоотой байдаг онцлогтой. Нэг аалзны амьдралынх нь хугацаанд идэж, хооллосон амьтдын тоог гаргавал хэдэн оронтой тоо гарах нь гарцаагүй.
Хүр эрвээхий, жийгээ цох (хүмүүс чихэнд ордог хар хорхой гэдэг үнэндээ жийгээ цох) их олширч бөөн юм болж байсан нь саяхан. Гэтэл тэмээн аалзны гэдэг амьтны иддэг амьтдын жагсаалт, хоолны цэсэд ” / #Carabinae/ ЖИЙГЭЭ ЦОХ “багтдаг . Тэмээн аалз бол жийгээ цохын тоо толгойг нь хязгаарладаг, түүнийг иддэг цөөн амьтдын нэг. Ингэхээр хийх үйлдлээ бодох л хэрэгтэй! Аалзыг хүн хаздаг хортой гээд олон л яриа сонсож байсан. Гэвч бид хортой амьтан байхгүй шахуу “сайхан Монгол орон”-д амьдарч байгаадаа баярлах хэрэгтэй /зарим гадны орнуудтай харьцуулахад/.
Аалз өөрийгөө хамгаалж хазах бол ойлгомжтой асуудал. Хазсан ч энэ бүлгийн аалзны хор хүнд хүчтэй нөлөөлөхгүй л болов уу! Гэхдээ сонор сэрэмж илүүдэхгүй. Өөрийг нь оролдоогүй бол өөрөө үхлээ эрж хүрч ирж хазахгүй нь ойлгомжтой. Ямар ч амьтан маргаашийн мандах нарыг харахыг хүснэ! Манайд л энэ амьтны талаар буруу мэдээлэл байгаа болов уу. Гадаад эх сурвалжаас нягталж харах нь мэргэн түмний сонголт.
Шинжлэх ухааны нэр – Lycosa singoriensis, овгийн нэр – #Lycosidae буюу Wolf spider/. Энд бүх аалз ижил зан төрхтэй гэж хэлээгүйг анхаараарай. Жишээ дурдвал : Байгаа байдал нь хавчтай тун төстэй #Thomisidae /crab spider/ бахим бүдүүн, богинохон хөлтэй хавчин аалз булан тохой мэт аюулгүй газар, гадаргуу дээр өндөглөнө. Эм хавчин аалз зулзагануудаа өндөгнөөс гарах хүртэл /ойролцоогоор 3 долоо хоног болов уу/ хажууд нь сахиж хамгаалдаг. Зулзаганууд гарсны дараа тус тусын замыг хөөцгөөх жишээтэй.
/Доор сэтгэгдлээр зарим зургийг оруулсан бөгөөд share- хийсэн байдлаас уншиж байгаа тохиолдолд эх нийтлэлрүү зочилж байж үзэх боломжтой / Энэ цагт хийсэн хүмүүний балаг дараа үед нь тохиолддог жамтай! Одоогоос нилээд хэдэн жилийн өмнө буюу “аварга загасны талаар хэтрүүлэгтэй кино” -ууд гарсны дараахан “аварга загас”-ны агнуур эрс өсөж, тоо толгой нь эрс цөөрсөн байдаг.
Хүн бүр ташаа мэдээлэлд автаж харсан газартаа энэ амьтныг алах аваас хэдхэн жилийн дотор л устаж алга болно. За үнэн байсан ч хүнд нөлөөгүй л бол хөндлөнгөөс оролцоод байх шаардлагагүй шүү дээ. Тэр амьтны л амьдрал – та бидэнд хүртээлгүй. http://tsagaantemeeaalz.blogspot.com/p/blog-page_07.html – энэ блогт байгаа нийтлэл, бүтээлийн байгаль орчин луу чиглэсэн санааг дэмжиж байна.
Гэвч мэдээлэл талаас нь харвал биологийн нэгэн зүйл, цаашлаад байгалийн тэнцвэрт байдал, байгалиа хамгаалах үзэл санааны эсрэг чиглэсэн харагдана. Эндээс би хувьдаа мэргэжлийн салбар хоорондын уялдаа холбоог сайжруулах хэрэгтэй байгааг харж байна. Үнэн зөвөөр нь ухаарч ойлгосон гэдэгт итгэлтэй байна.
/ #Жич: Энд буй үр төлтэйгөө байгаа аалзны зураг миний авсан зураг биш болно./ Харамсалтай нийгэмд үүнээс гадна өч төчнөөн олон ташаа мэдээллүүд тарж байна. Цахим хэрэглээ бидэнд мэдээллийг хялбархан хүртээж байгаа ч үүнийгээ дагаад худал мэдээлэл хурдан тархах бололцоог бас олгосон. “Үндэслэлгүй мэдээллээр тархиа цэнэглэж, Yйлдлээ бусдаар заалгах ёсгүй”!. Бид мэдээллийн эрин зуунд амьдарч байгаа !!!
Б. Гантөмөр
unen bna ..aalz huntei l adil yum bn
unen ym uu