Энэ дугаарын зочноор “Монгол билиг” сэтгэл судлалын төвийн захирал, сэтгэл судлаач Э.Аминатай ярилцлаа.
-Бидний урилгыг хүлээн авсанд баярлалаа. Юуны өмнө хүн сэтгэл зүйгээ хэрхэн удирдаж сурах вэ талаар мэргэжлийн хүний үүднээс зөвлөгөө өгч болох уу?
-Сэтгэл зүйгээ удирдах боломж бидэнд бүрэн бий. Тиймээс өөрийгөө танин мэдэх боломжийг өөртөө эхлээд олгох ёстой. Өөрийгөө удирдаж сурахын тулд наанадаж өөрийн таван мэдрэхүйгээ бүрэн ажиллуулж сурах хэрэгтэй. Хооллохдоо бүрэн зажиллаж хоолны үнэр, амт, өнгө бүрийг ажиглан тайван сууж хооллох нь өөрийгөө таньж мэдэх анхны алхам болдог. Гэтэл бид хооллохдоо юу идэж байгаагаа мэдэж бас мэдэрдэг билүү. Эсвэл өлсөх мэдрэмжээ дарах гэж л амруугаа хоол хийдэг үү. Хоол идэж байхдаа хоолондоо анхаарал хандуулахгүй фэйсбүүк ухаад л, телевиз үзээд суудаг. Уг нь бид амьсгалаа хүртэл зөв чагнаж удирдах хэрэгтэй. Гэтэл бид өөрсдийнхөө талаар юуг ч сонирхох хүсэлгүй, үргэлж ямар нэгэн зүйлд санаа зовж, хэн нэгнийг анхаардаг. Энэ нь та өөрийн дотор луугаа чиглэж анхаарах биш, гадагшаа хамаг анхаарлаа өгч байгаа гэсэн үг юм. Өөрийгөө бүр мөсөн мартаж байгаатай ялгаагүй. Дараа нь өөрийгөө уурлаад байгааг ч мэдрэхгүй, өлсөөд байгаагаа ч мэдрэхгүй, ядраад байгаагаа ч мэдэхгүй нэг л салганасан амьтан болж хувирдаг.
-Хүн ямар нөхцөлд мэргэжлийн сэтгэл зүйчид хандах шаардлагатай болдог вэ. Үүнийг хэрхэн тодорхойлж мэдэх вэ?
-Хүн бүрийн сэтгэлд сэтгэл зүйн асуудлууд их бага хэмжээгээр хадгалагдаж байдаг. Үүнийг хэрхэн даван туулж чадаж байна гэдгээс шалтгаалж мэргэжлийн сэтгэл зүйчид хандах эсэхээ шийдэх боломжтой. Аливаа хүнд бусдад гомдсон гомдол, ээж аавдаа бүрэн хайрлагдаж байгаагүй дутуу мэдрэмж, эсвэл өөрийг нь бүрэн ойлгодоггүй байснаас шалтгаалж хар толбо буюу шарх үлдсэн байдаг. Үүнийгээ бид аль хэдийн уучилсан, мартчихсан гэж бодож байвч үнэндээ далд ухамсартаа эргэж санахыг хүсэхгүйгээр нуучихсан байдаг. Энэ нь хэзээ нэгэн цагт бидний үг, үйлдэл бүрд илэрч бидний хэвийн үйл ажиллагаанд саад учруулдаг. Дараа нь үүнийгээ ойлгохгүй “би гэнэт шаналаад байна”, “гэнэт хоосроод байна”, “гэнэт ганцаардаад” байна гэдэг. Энэ нь өөрийгөө ойлгохгүй байдлаар илэрдэг. Өөрөөр тайлбарлавал сэтгэл зүй гэдэг таны “эрхтэн” өвчлөөд байхад түүнийг тоохгүй хэнэггүй явсаар, уг өвчин даамжраад хорт хавдар болж байна гэсэн үг юм.
Таны сэтгэл гэдэг”эрхтэн” өвчлөөд байхад түүнийг тоохгүй хэнэггүй явсаар, уг өвчин даамжраад хорт хавдар болж байна
Таны эргэн тойронд муу үйлдэл хийж, муухайг байнга ярьдаг хүн муу хүн биш, харин муу бүхэнд татагдах болсон сэтгэл зүйн шалтгаан байгаад байна гэсэн үг. Бид бүгд анх төрөхдөө цав цагаан цаас шиг ямар нэгэн үзэл бодол, хандлага байдаггүй цэвэр ариун байдаг. Гэтэл эргэн тойронд маань элдэв муухайг үлгэрлэх хэн нэгэн байгаа бол, хүчирхийллийг үйлддэг гэр бүлийн орчинд байгаа бол, тв, интернетээр байнга сөрөг мэдээлэл гарч байдаг бол, ойр дотны хэн нэгэн байнга бүхнийг муулж, шүүмжилдэг бол тэр бүхнийг өөр дээрээ хуулбарлаж үлгэрлэх загвараа болгон дуурайж байдаг. Энэ бүгд ямар нэгэн байдлаар бидний амьдралд их, бага хэмжээгээр тохиолдсон байдаг учир өнөөдөр та өөрийгөө ойлгохгүй, хэн нэгэнтэй харилцах харилцаан дээр асуудалтай, ажил мэргэжлийн хувьд асуудалтай тулгардаг бол сэтгэцийн хувьд эрүүл байж чадахгүй байна гэж ойлгож болно.
-Ямар үед хүн сэтгэл зүйн хувьд эрүүл байх вэ. Ямар хүнд сэтгэл зүйч хэрэггүй байдаг вэ?
-Хайрлаж чаддаг хүн хайрлуулж чаддаг гэдгийг л хэлмээр байна. Хайрлуулж чадсан хүн аз жаргалтай байдаг. Хайр бол өөрөө сэтгэл зүйг байнга эмчлэгч эм гэж ойлгож болно. Хамгийн муу зүйлийг хийж явсан хүн хайрлуулснаар цоо шинэ хүн болж өөрийгөө сайнаар өөрчилж эхэлдэг. Тийм жишээг бид амьдралдаа олон харсан байх. Гэтэл бид хэн нэгнийг хайрлахаас үргэлж айж байдаг нь асуудал болдог. Эгогоо алдах хэрэгтэй болдог учир хайраас хүмүүс айдаг. Эго гэдэг нь өөрийгөө үргэлж боддог аминч хувиа хичээгч үзэл юм. Эго байхгүй болсон цагт зовлон шаналал, түгшүүр дарамт, хариуцлага байхгүй болж чөлөөлөгдөж эхэлдэг. Харин эго байгаад хайр байхгүй үед дотор хоосон болж түгшиж ганцаардаж эхэлдэг. Энэ үед хоосон орон зайг ямар ч хамаагүй зүйл, хэнээр ч хамаагүй орлуулах гэж хичээдэг нь бидний гол алдаа. Хүнтэй учраад хайрлаад байна уу, эсвэл тэр хүнээр хоосон орон зайгаа нөхөх нөхөөс болгоод байна уу гэдгээ мэдэрч байх шаардлагатай.
Хайрлаж чаддаг хүмүүст сэтгэцийн эмчилгээ, сэтгэл зүйн зөвлөгөө хэрэггүй. Хайрлах чадвар эзэмшсэн хүн ямар ч тохиолдолд сэтгэл зүйн хувьд эрүүл байж чаддаг. Хайр өөрөө анагаагч агуу хүч юм. Хайр байхгүйгээр хүн баян, алдартай, эрүүл байж болно. Гэвч сэтгэлийн хоосон байдал ганцаардлыг үргэлж мэдрүүлдэг юм.
Бид хайртай учирснаар өдөр тутамд анзаардаггүй зүйлийг анзаарч, харж чаддаггүй зүйлээ хардаг. Түүгээр ч барахгүй өөрийн хамгийн сайхан чанаруудыг олж нээгээд өөртэйгөө шинээр дахин танилцаж, амьдралын энгийн жижиг зүйлээс ч аз жаргалыг мэдэрч чаддаг. Хайр бол хийсвэр сэтгэл зүрхний хөөрөл биш, бодит зүйл юм. Бидний үргэлж дотроо тээж явах хэрэгтэй хүч гэж ойлгож болно. Хайрлаж чаддаггүй хүн ухаалаг ч байж чаддаггүй, амьдарч байгаадаа талархаж чаддаггүй, сайхан ч байж чаддаггүй. Амьдрал нь зүгээр л эмгэнэл болж хувирдаг.
-Хэрхэн санаа зовохоо больж, тайван аз жаргалтай амьдрах вэ?
-Эхлээд юунд яагаад санаа зовоод байгаа гэдгээ өөрөө тайван сууж тодорхойлох хэрэгтэй. Дараа нь түүнийгээ хэрхэн шийдэх, хэрхэн даван туулах талаараа бодох хэрэгтэй. Өөртөө бодох цаг болон, өөртэйгөө ярилцах боломжийг олгох хэрэгтэй гэж хэлэх гэсэн юм. Цаашлаад өөрийгөө хэрхэн хайрлах аргад суралцах хэрэгтэй. Яавал би тайвширдаг, миний сэтгэл зүй болон биед юу хэрэгтэй байгааг нэн түрүүнд ойлгох хэрэгтэй. Танд амралт шаардлагатай байна уу, эсвэл хэн нэгэнтэй үл ойлголцол үүсгэснээс болж асуудал шийдэгдэлгүй, дутуу үлдсэнээс болоод түгшээд байна уу, эсвэл хэн нэгэнд гомдсон гомдлоо тайлж чадахгүй хадгалсаар байна уу гэдгээ тодорхойлох хэрэгтэй. Энэ бүх хэрэгтэй гээд байгаа зүйлүүд нь өөрийгөө хайрлах, өөрийгөө ойлгох зүйлүүд юм шүү дээ. Өөрийгөө хайрлаж чадсан хүн бусдыг хайрладаг. Гэр бүлээ хайрлан, эцэг эхээ хайрлан, найз нөхдөө хайрлан, байгаль эх дэлхийгээ хайрлан, танихгүй хүнийг хүртэл зөрөөд өнгөрөхдөө үзэн ядалтын харцаар биш, хайрын харц шидээд явах юм шүү дээ. Ингэвэл та өөрөө ч тайван аз жаргалтай болно, бусад хүмүүс ч аз жаргалтай болно гэсэн үг.
-Хүүхэд болон эцэг эхийн харилцаанд гардаг нийтлэг алдаа, түүнийг хэрхэн засах талаар?
-Хүүхэд насанд хүрсэн хүнийг бодвол сэтгэцийн хувьд эв эрүүл хүмүүс байдаг. Харин бид өөрсдөө хүүхдүүддээ сэтгэцийн өвчнөө халдаадаг. Хүүхэд асран хамгаалагчдын гаргасан үйлдэл, өөрт нь хэрхэн хандаж байгаагаас шалтгаалж бусдад хэрхэн хандах эсэхээ тодорхойлдог. Хүүхэдтэйгээ харилцах харилцаанд асуудал гарч байвал асуудал танд бий гэсэн үг. Хүүхэд эцэг эхийн тусгал гэж ойлгох хэрэгтэй. Та асуудлыг хэрхэн шийдэж байгаагаас шалтгаалж хүүхэд тань яг адилхан шийддэг. Уурлаж загнаж шийддэг бол хүүхэд ч асуудлыг уурлаж, уйлж шийддэг болно. Хүүхдээ засъя гэвэл өөрийнхөө хандлагыг эхлээд засах хэрэгтэй юм.
-Эхнэр болон нөхрийн харилцаанд гардаг нийтлэг алдаа, түүнийг хэрхэн засах талаар?
-Нэгдүгээрт ихэнх хосууд хардалттай нүүр тулдаг. Хардалт нь хоёр янз бий. Нэгт, сэтгэцийн эмгэг болсон өнгөрсөн амьдралын шархтай холбоотой. Хоёрт, хосууд бие биенийхээ итгэлийг алдах ямар нэгэн үйлдэл, үг гаргасантай холбоотой. Өнгөрсөн амьдралынхаа талаар болон бүтэлгүй хайр дурлалаа нэг нэгэндээ ярих нь хосууд бие биедээ итгэх итгэлд нөлөөлж, бие биеэ ийм үйлдэл гаргах вий гэсэн айдас төрүүлж хардалт үүсгэдэг. Үүнийг засахын тулд бие биетэйгээ дахин шинээр танилцах боломжийг олгож, өөрийгөө ямар хүн гэдгээ батлах, нотлох хугацааг бий болгож, үг үйлдэл болгоноо зөвөөр харуулах шаардлагатай юм.
Мөн бие биендээ эрх чөлөөг олгож байх ёстой. Энэ нь эрх дураараа дургиж, зугаацаж цэнгэж яв гэсэн үг биш. Өөрсдийн харилцаандаа хариуцлагатай хандаж, бие биенээ хүндлэн, хайрлаж, ойлгож ярилцах нь сэтгэл зүйн хувьд тайван байх эрх чөлөөг олгож байна гэсэн үг. Нөхрөө ямар онцлогтой хүн гэдгийг нь эхнэр шинжиж ойлгох чадварт суралцах хэрэгтэй. Нөхөр нь эхнэрээ хүндлэхгүй, дорд байдалтайгаар харьцах, ингэх ёстой гэсэн албан үүргээр хандаж болохгүй. Бие биенээ ямар үед баярладаг, ямар үед гомддог, ямар үед амрах шаардлагатай байдаг гэдгийг ойлгож мэдэрч сурах нь хамтран амьдрах хамгийн эхний суурь нь нь юм шүү.
Цаашлаад мөнгөний асуудал, хадам эцэг эхтэйгээ харилцах тал дээр, эхнэр нөхрийн үүргийн хуваарилалт гэх зэргээс асуудлууд үүссэн байдаг л даа. Гэхдээ эцсийн эцэст таньд бусдыг ойлгох чадвар байна уу гэдэг асуултыг л өөртөө тавь. Бусдыг ойлгох чадвар бага учир асуудал үүсээд байна гэдгийг ухамсарлах хэрэгтэй. Асуудлыг гаднаас биш заавал өөрийн дотроос ухаж, шалтгааныг үргэлж тодруулж байх нь ухаант хүний чадвар юм юм шүү дээ.
-Ярилцсанд баярлалаа. Танд амжилт хүсье.
Сэтгүүлч Б.Бадамцэцэг
