АНУ цэрэг армиа Афганистанаас татаж, цоорхой бий болгосны дараа Хятад улс гадаад төрхөөрөө анхаарал татаж байна. Афганистан улс Хятадад ямар ач холбогдолтой вэ. Энэ харилцааны үнэн байдалтай бид хэрхэн нүүр тулах ёстой вэ гэдэг талаар Хятад, Афганистаны харилцааг судалдаг Японы Батлан хамгаалах яамны Батлан хамгаалах судлалын үндэсний хүрээлэнгийн ахлах судлаач Шинжи Ямагучигийн NHK-ийн Олон улсын хэлтсийн сурвалжлагч Генки Китай, Сатоши Секия нарт өгсөн ярилцлагыг хүргэж байна.
–Хятад, Афганистан улс хоёр ямар холбоотой вэ?
-Торгоны зам дөнгөж дайрч өнгөрдөг болох үеэс эхлээд харилцаатай болсон, их удаж байна. Орчин үеийн харилцаа бол 1949 онд БНХАУ байгуулагдсанаас хойш, 1950-иад онд дипломат харилцаа тогтоосон. Гэсэн хэдий ч Хятадтай зөрчилдөж байсан хуучин ЗХУ 1978 онд Афганистанд Зөвлөлтийг дэмжигч Засгийн газар байгуулснаар энэ харилцаа тасарсан.
Хуучин Зөвлөлт Холбоот Улсын нөлөөнд автсан улс эх орных нь баруун талд төрж байгаад Хятад маш болгоомжтой ханддаг байв. Үүний дараа Афганистан иргэний дайныг туулсан. 1990-ээд онд Талибаны засаг захиргаа байгуулагдсаны дараа Хятадын харилцаа тийм ч гүнзгий биш байв.
Харин 1990-ээд оны сүүлээс 2000-аад оны эхэн хүртэл харилцаагаа бага багаар сэргээхийг хичээсэн боловч АНУ дахь террорист халдлага, АНУ-ын цэргийн ажиллагаа эхэлснээс болж харилцаа дахин тасарсан.
–Талибанчууд энэ удаа засгийн эрхийг булаан авсныг Хятад улс хэрхэн харж байна вэ?
–Энэ бол боломж, түгшүүр хоёрыг зэрэг бий болгосон холимог сэдэв. Гэхдээ түгшүүр нь нэлээн давамгайлна. Боломжийн хувьд Хятад улс АНУ-ыг бусад улс үндэстэний Засгийн газрыг түлхэн унагаж, цэргийн оролцоотойгоор ардчилсан улс байгуулж байна гэж байнга шүүмжилдэг.
АНУ-ын цэргүүд Афганистанаас гарч, тэнд АНУ-ын дэмжлэгтэй дэглэм нуран унасан нь АНУ-ын ардчилсан улс байгуулах оролдлогыг сааруулсан, урмыг нь хугалсан явдал боллоо гэж үзэж байна. Хятадын хувьд энэ бол сурталчилгааны кампанит ажил өрнүүлэх том боломж юм.
Нөгөөтэйгүүр, Хятад улс аюулгүй байдлын үүднээс Талибанчууд, террорист байгууллагуудыг дэмжихгүй гэж амласан боловч одоо эдгээр байгууллагуудыг дэмжсэн ч тэдэнд хэр их хяналт тавьж болохыг сайн ойлгоогүй байна. Түүнчлэн, Талибанаас бусад янз бүрийн террорист байгууллагууд идэвхжиж болзошгүй байгаад Хятад маш их санаа зовж байгаа гэж бодож байна.
–Афганистаны хувьд Хятадад ямар ач холбогдолтой вэ?
–Эхнийх нь суурь болсон дотоодын аюулгүй байдлын асуудал юм. Афганистаны байдал тогтворгүй болсноор хөрш зэргэлдээ Шинжаан-Уйгурын өөртөө засах орны байдал тогтворгүй болно гэж Хятад улс үзэж байна.
Ялангуяа, Зүүн Туркистан (Шинжаан, Төв Азийн нэг хэсэг гэж тооцогддог) тусгаар тогтнолоо батлахыг шаардаж буй “Зүүн Туркистан Исламын Хөдөлгөөн” гэх мэт салан тусгаарлах хөдөлгөөнүүд Төв зэрэг гадаадын гүрнүүдтэй холбогдохоос болгоомжилж байгаа.
Хоёр дахь асуудал бол эдийн засгийн үр өгөөж юм. Афганистан нь зэс, газрын ховор элемент зэрэг баялаг ихтэй. Энэ нь Афганистаныг хөрш Пакистантай эдийн засгийн коридорт оруулах боломжтой гэсэн үг. Тэр ч байтугай Хятад улсын дэмжиж буй “Нэг бүс нэг зам” санаачилгын хүрээнд татан оруулах боломжтой юм.
Гэсэн хэдий ч Афганистаны Засгийн газар өөрөө тогтвортой ажиллахгүй бол зам гэх мэт суурь дэд бүтэц байхгүй учраас эдийн засгийн үр өгөөж авахад хэцүү байдал үүсч болзошгүй.
Гурав дахь нь Хятад улс бүс нутгийн тогтвортой байдалд хэрхэн оролцох вэ гэсэн асуудал байна. Бүс нутгийн нөлөөгөө бол өргөжүүлж байна. Хятад улс өнөөг хүртэл АНУ-ын Афганистаны байдлыг тогтворжуулах цэргийн ажиллагааны хажуугаар өнгөрч ирсэн. АНУ-ын цэргийн ажиллагаа татан буугдсанаар энэ орон зайг хэрхэн нөхөх, Хятад тэргүүтэй бүс нутгийг бүрдүүлэх гэх мэт геополитикийн давуу тал гарч ирсэн гэж бодож байна.
-Яагаад Хятад Америкийн Афганистанд гаргасан зан авирыг “тууштай” хүлээсэн бэ?
-Хятадын хувьд Афганистанд аль болох бага оролцоотой байж тогтвортой байдалд хүрэх нь зүйтэй байв. Энэ шалтгааны улмаас АНУ-ын Афганистаныг тогтворжуулах цэргийн ажиллагаа нь Хятадад тийм ч муу байсангүй. Гэсэн хэдий ч АНУ бүрэн ялалт байгуулах нь тийм ч хүсүүштэй зүйл биш юм.
Хятадын зорилго бол Афганистаны асуудалд аль болох бага анхаарлаа хандуулах, ингэснээр Хятад улсыг зорилтот бай болгохгүй байх явдал байв. Тиймээс хязгаарлагдмал хамтын ажиллагааны хэлбэртэй байр суурийг баримталсан.
-Одоо ийм хандлага үргэлжилсээр байгаа юу?
-Хятад улс идэвхгүй байр сууриа аажмаар өөрчилж байна. Хамгийн чухал жил бол 2014 он юм. АНУ-ын цэргийн удирдсан НАТО Хойд Атлантын гэрээний байгууллага Афганистан дахь байлдааны даалгавраа дуусгасан. Хятадад дарга Ши Жиньпин Шинжаан-Уйгурын өөртөө засах оронд айлчилсны дараа дэлбэрэлт болж, өөртөө засах орны аюулгүй байдлын талаар санаа зовнисон. Энэ хоёр хугацаа давхцсан.
Үүнээс гадна, шинээр байгуулагдсан Ши Жиньпиний баг Хятадын дипломат ажиллагааг идэвхжүүлж, Афганистаны байдлыг тогтворжуулахын тулд Хятад улс хоёр талын болон олон талт дипломат харилцаанд илүү идэвхтэй оролцох болсон.
–Хятад, Талибан хоёрын харилцаа ямар байна вэ?
Афганистан дахь оролцоогоо аажмаар бэхжүүлж байгаа тул Хятад талибуудтай харилцаагаа өргөжүүлж байна. 2014 онд Талибаны төлөөлөгчидтэй уулзах тусгай төлөөлөгч томилсон бөгөөд үүний дараа Талибаны талтай уулзалт хийж, Талибанчуудтай тодорхой харилцаа холбоо тогтоох гүүртэй болсон.
Хятад улс хэд хэдэн хэлэлцээ хийхдээ Талибанчуудыг “Туркистан лалын хөдөлгөөн” -ийн үйл ажиллагаатай хамтран ажиллахгүй байхыг уриалсан бөгөөд Талибан тал зөвшөөрсөн байна. Долдугаар сард Талибаны удирдлагуудын нэг Абдул Гани Барадару Хятадад айлчилж, Гадаад хэргийн сайд Ван И -тэй уулзсан.
Талибанчууд “Бид Афганистаны нутаг дэвсгэрийг ашиглан Хятадад хохирол учруулахгүй” гэдгээ мэдэгдсэн байгаа. Хятадын талибуудад өгсөн хамгийн чухал нөхцөл бол Афганистаныг Хятадын эсрэг алан хядагч, салан тусгаарлах ажиллагаа явуулдаг байгууллагыг дэмжихгүй тохиолдолд Талибаныг хүлээн зөвшөөрөхөд бэлэн байгаа.
–Хятад улс Афганистаны асуудалд цаашид хэрхэн оролцох вэ?
-Миний бодлоор Афганистанд Хятадын нөлөө нэмэгдэх нь гарцаагүй юм. АНУ байхгүй үед энэ бүс нутагт санаачлагыг гартаа авч, бүс нутгийг тогтворжуулж чадах хүн бол Хятадын үүрэг байх нь дамжиггүй. Нөгөөтэйгүүр, Хятдад Афганистаны асуудалд ганцаараа оролцож, бүс нутгийг хариуцна гэсэн бодол огт байхгүй байх.
-Афганистантай харилцах бодолтой орнууд, ижил төстэй хөрш орнууд бий юу?
-Пакистан, Иран нь Афганистан, Төв Азитай хиллэдэг. Үүнээс гадна ОХУ, Ойрхи Дорнодын орнууд ч харилцах байр суурьтай байгаа. Пакистантай харилцах харилцаанд Энэтхэг ч оролцох болно. Хятадын үүднээс авч үзвэл ашиг сонирхлын нэлээд нарийн тохируулга хийх шаардлагатай болно.
-Нэг номерын гол цөм нь эцсийн дүндээ Хятад улс болох байх. Хятад энэ ачааг хэр зэрэг даах бол?
-Миний бодлоор энэ нь Хятад улс бүс нутгийн тогтвортой байдлыг хангахад хэр их манлайлах хүсэлтэй байгаагаас шалтгаалах бөгөөд энэ нь Хятадын дипломат харилцааны гол чулуу болно гэж бодож байна.
-Хятадын энэ оролцоо нь Хятадын бусад дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй байх зарчимтай нийцэж байна уу?
-Хятадыг Европ, АНУ, Япон эзлэн түрэмгийлсэн түүхээс харахад тус улс гадаад гүрнүүдийг хүчтэй эсэргүүцэж, энэ нь тус улсад тодорхой хэмжээгээр нөлөө үзүүлсэн. Тийм ч учраас Хятад улс “дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй байх”, “бүрэн эрхт байдлын тэгш байдлыг” чухалчлан үздэг. Хятад улс эдгээр түлхүүр үгийг дипломат харилцааны хамгийн үндсэн зарчмаа болгодог.
Гэхдээ Афганистаны тухайд Хятад сүүлийн үед “бүтээлч оролцоо” гэсэн нэр томъёог ашиглаж байна. Энэ нь бусад улс орнуудад илүү их нөлөө үзүүлэх, урьдынхаасаа илүү ямар нэгэн дэг журам бий болгох гэсэн маргаантай өнцөг шиг санагдаж байна.
Өөрөөр хэлбэл, Хятад улс тэдний хөндлөнгийн оролцоо нь дотоод хэрэгт оролцсон хөндлөнгийн оролцоо биш, харин “бүтээмжтэй” гэсэн хэллэгийг ашиглан нутгийн иргэд, Засгийн газрын зөвшилцөлд оролцож байгаа гэдгээр тайлбарлагдаж байна.
Хятад бол одоо бүрэн эрхт гүрэн бөгөөд бүс нутаг, олон улсын дэг журамд нөлөөлөх нөлөө нь улам бүр нэмэгдсээр байна. Тиймээс цаашид “Дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцохгүй байх” гэсэн ердийн зарчимтайгаа зөрчилдөн урагшлах байх гэж бодож байна.
–Хятад улс оролцоогоо нэмэгдүүлэх болно гэдгийг юу гэж үзэж болох вэ?
-Юуны өмнө Афганистанд эдийн засаг, цэргийн дэмжлэг, тагнуул, харилцаа холбоо болон бусад мэдээллийг өгөх байх гэж бодож байна. Хятад улс мөн Афганистан дотроос мэдээлэл авахыг хүсч байгаа тул урагшлах болно. Дараа нь хилийн хяналтаа үргэлжлүүлэх байх.
Ялангуяа Хятад, Афганистаны хилийн дагуух “Ваханы коридор”-ын харуул хамгаалалтыг чангатгахыг хүсч байгаа. Үүний тулд Тажикстан улстай хамтын ажиллагаагаа үргэлжлүүлнэ. Цаашид дотоодын цэргийн удирдлага, сургалтын чиглэлээр хамтран ажиллах боломжтой гэж бодож байна.
–Олон улсын хамтын нийгэмлэг, тэр дундаа Япон улс Хятадын оролцоог хэрхэн хүлээж авах ёстой вэ?
-Олон улсын хамтын нийгэмлэгийн хувьд Хятадын оролцоо нь хоёр талдаа иртэй зүйлтэй адил юм. Өөрөөр хэлбэл, АНУ Афганистанд урьд өмнөх шигээ оролцож чадахгүй л бол энэ бүс нутгийн тогтвортой байдлыг хэн хариуцах вэ гэдэг асуудал улам бүр нэмэгдэх бөгөөд Хятад улс бүс нутгийг тогтворжуулах тал дээр урьд өмнө байгаагүй их ачааг үүрэх болно. Гэхдээ чадах бүхнээ хий, энэ нь тийм ч муу биш юм.
Нөгөөтэйгүүр, Хятад улс Талибуудын дэглэмийг хянаж чадахгүй хэвээр байх болно. Энэ нь Афганистаны ард түмний хувьд маш дарангуйлагч дэглэм байх тул санаа зовох шалтгаан болно. Түүгээр ч барахгүй Хятад Афганистаны байдлыг тогтворжуулж, хөрш зэргэлдээ орнуудын ашиг сонирхлыг уялдуулж, нэгтгэх чадвартай болвол геополитикийн хувьд маш их асуудалтай болно.
Нэг ёсондоо Хятадын төмөр хананы нөлөөнд орж магадгүй юм. Евразид Хятадад төвлөрсөн нөлөөллийн бүс бий болох магадлал байгаа бөгөөд АНУ, Япон улс үүнтэй тийм ч их тэмцэж чадахгүй. Тиймээс хэрэв бүх зүйл Хятадын хүссэнээр явбал Хятадын дипломат харилцаанд томоохон өөрчлөлт орох болно.
Эх сурвалж: NHK