-Лам нарын ичих чадвар ирээдүйд Ангараг гарагийг эзэмшихэд тусална-
Хүн төрөлхтөн Ангараг гараг руу нисэхэд Төвөдийн лам нар тус болж магадгүй. Энэ бол хэтрүүлэг биш. Та гайхаж байж мэдэх ч хүн, сансрын орчин хоёрын харилцаанд үүсэх гол асуудлыг Төвөдийн хэдэн мянган жилийн дадлага дээр шийдвэрлэж болох аж. Оросын эрдэмтэд Төвөдийн ариунаас ариунд тооцогдох эртний сүм хийдүүдэд нэвтэрчээ. Тэндээс олж авсан нээлтийн талаар эрдэм шинжилгээний өвөрмөц аялалд оролцогч, Оросын ШУА-ийн Анагаах, биологийн асуудлыг хүрээлэнгийн сэтгэл судлал, сэтгэц физиологийн хэлтсийн дарга Юрий Бубев хэрхэн ярьсныг хүргэе.
Хэрхэн хагас жилээр унтах вэ?
-Манай хүрээлэн сансрын урт хугацааны нислэг гээд онцгой нөхцөлд хүн хэрхэн амьд гарах вэ гэдэг асуудлыг үргэлж сонирхож ирсэн. Жингүйдэл, цацраг, нөөц хомс маш их хязгаарлагдмал орчны хүчин зүйлсийг хүн хэрхэн даван туулах боломжтой вэ? Хүний биед хохирол багатайгаар, Ангараг гарах гэх мөрөөдөлдөө хүрэхэд туслах олон боломж судлагдаж байна. Энэ бол хөлгөө цацрагаас хамгаалах, жингүйдлийн үйлчлэлээс сэргийлэх, сансрын нисэгчдийг өөр гарагт одоо байгаагаас хурдан хүргэх шинэ сансрын аппарат боловсруулах гэх мэт. Гэхдээ өдгөө НАСА, бас бидний авч үзэж байгаа өөр нэг арга бий. Энэ бол ичих чадвар юм.
Ичих гэдэг нь бодисын солилцооны түвшнийг бууруулах замаар биеийн үйл ажиллагааг удаашруулах чадвар юм.
Байгальд зарим амьтад өвлийн цагаар ичдэг бол зохиомлоор бол вегетатив мэдрэлийн системийн идэвхийг эмээр бууруулах арга юм. Зохиомол ичих аргыг өдгөө урт хугацаанд мэс засал хийх буюу хүн гэмтлийн үед бие махбодыг хамгаалах зорилгоор ашигладаг байна.
Ангараг гараг руу нисэгчтэй нислэгийн хөтөлбөр боловсруулсан Сергей Павлович Королев ч мөн ичих асуудлыг хөндөж байсан. Европ, Америкийн эрдэмтэд ч мөн сансрын нисэгчдийг ийм нислэгийн үеэр “урт хугацаанд нойрсолтын байдалд оруулах” хувилбарыг авч хэлэлж байна. Ерөнхийдөө бие махбод бодисын солилцоогоо зогсоосноор нөөцөө ашиглах нь хэд дахин багасаж, тэр хэрээр цацрагт тэсвэртэй болох нь нэмэгддэг. Сэтгэл зүйн үүднээс үзвэл удаан хугацаанд ичих нь ашигтай. Сансрын нисэгчид бие биеэсээ уйдах нь багасаж, зөрчилдөөн бага үүснэ.
-Эхлээд олон хүнийг зовоож байгаа нэг чухал асуулт асууж болох уу? Ангараг гараг руу роботууд амжилттай хүрч болоод байхад тийшээ хүн явах ямар шаардлагатай юм бэ?
-Ангараг гараг автомат машинуудаар идэвхтэй судлагдаж байна. Би тантай санал нэг байна. Гэхдээ хүнийг юу ч орлох боломжгүй шүү дээ. Америкийн нэгэн астробиологич ингэж хэлсэн байдаг юм. “Хэрэв намайг нэг л өдөр Ангараг гараг дээр Сирен тэнгисийн орчимд аваачиж, ганц хүрз, биохимийн шинжлүүртэй орхих юм бол би ганцхан хоногийн дотор “Ангараг гараг дээр амьдрал байна уу, үгүй юу?” гэдгийг мэдэж чадна” гэсэн байдаг. Ойлгож байна уу? Хүнийг өөр гарагт аваачсанаар түүнийг хэдэн арван жилээр судлах асуудлыг богино хугацаанд шийдчихэж байгаа юм.
-Итгүүлсэнд баярлалаа. Гэхдээ хүн төрөлхтөнд цацрагаас найдвартай хамгаалах зүйл одоохондоо алга. Супер хурдан сансрын хөлөг ч бас байхгүй. Тэгвэл эрдэмтэд хүнийг ичээнд оруулах аргыг нэвтрүүлэх нь сансрын нислэгт хэрэг болох болов уу?
-Хүний бодисын солилцоог зогсоон удаан хугацаанд нойрсуулах эмийн арга байдаг. Гэхдээ үүнийг хүнд бэртэл гэмтлээс болоод үхэх эрсдэл өндөр гэсэн онцгой тохиолдолд л хэрэглэдэг.
-Жишээ нь энэ эм бэлдмэлээс гарах эрсдэлүүд гээд л?
-Мэдээж. Ийм эм бэлдмэлийн үйлчилгээ хэдэн цагаар л хязгаарлагддаг. Үүний дараа тархинд эргэж буцахааргүй өөрчлөлт ч орж мэднэ. Гэхдээ хүнийг янз бүрийн хугацаатай, гүн, хөнгөн байдалтайгаар ичээнд оруулах арга бий. Энэ бол бие махбодыг хөргөж, ксеноны инертийн хий ашиглах арга юм. Энэ нь сөрөг нөлөө бараг байхгүй. Дэлхийн мэдээгүйжүүлэгийн эмч нар энэ аргыг харьцангуй саяхнаас хэрэглэж эхэлсэн. Харин энэ арга 20-иод жилийн өмнө манай хүрээлэнгээс гарсан юм.
-Тэгэхээр ксеонон болон бусад инертийн хийг сансрын цаашдын нислэгт ашиглаж болох юм биш үү?
-Үүнийг ашиглахыг үгүйсгэхгүй. Асуудлыг амьтад дээр туршин судлаад, тун хэмжээ, иймэрхүү “наркоз”-ын байдалд хэдэн сар байсны дараа биеийн байдал, хүний ажиллах чадвар ямар байхыг судлах хэрэгтэй. Хэн ч хэзээ ч үүнийг хийгээгүй. Гэхдээ үүнтэй зэрэгцээд бидэнд тус болох боломжит бусад зүйлсийг эрж хайх болно. Үүний нэг нь ухамсрын түвшинд өөрчлөлт хийх явдал. Үүнийг Буддын лам нар илүү дээд түвшинд хийж чаддаг.
Төвөд
– Та Төвөдийн лам хуврагуудын сүм хийд дэх зан үйлийг судалж үзсэн хэсэг эрдэмтдийн нэг. Энэ ер бусын хамтын ажиллагаа хэрхэн эхэлснийг бидэнд яриач?
– 2017 онд Оросын ШУА-гийн Н.П. Бехтеревагийн нэрэмжит Тархины хүрээлэн, Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн Улсын Их сургуулийн Биологийн факультет, тус их сургуулийн Тархи судлалын ахисан түвшний судалгааны хүрээлэн, Санхүүгийн судалгааны хүрээлэнгийн эрдэмтдийг Далай лам Төвөдийн бэлд, Дарамсала хотод байрлах өөрийн байранд урьсан юм. Энэхүү уулзалтад Оросын Шинжлэх Ухааны Академийн академич Святослав Медведев, Константин Анохин, профессор Александр Каплан нар оролцсон.
Арга хэмжээний дараа Далай лам уламжлалт шинжлэх ухааны аргыг ашиглан лам хуврагуудын ухамсрын өөрчлөгдсөн төлөв байдлын талаарх хамтарсан судалгааны ажлын хүрээнд эрдэмтэдтэй хамтран ажиллахад бэлэн байгааг мэдээд бид бас “сансрын” ашиг сонирхолд тулгуурлан сонирхож, судалгааны бүлэг байгуулсан. Түүнээс хойш би Төвдөд гурван удаа очсон.
– Далай ламын хувьд яагаад шашин, шинжлэх ухааныг ойртуулах шаардлагатай болов?
– Далай лам эрт дээр үеэс Буддын сургаалыг сурталчлах, Барууны (эсвэл орчин үеийн, уламжлалт Буддын шашны үзэл бодлоос өөр) шинжлэх ухааныг хамтарсан судалгаанд ашиглах сонирхолтой байсан. 15 гаруй жилийн турш түүний хийдүүдэд хэдэн зуун лам нар дэлхийн болон дэлхийн тухай орчин үеийн шинжлэх ухааныг судалж байна. Дэлхийд нээлттэй байдлаа харуулдаг тэдний гол сургагч нь “Хэрэв би Буддын шашин ба шинжлэх ухааны нээлт хоёрын хооронд зөрүүтэй байгааг олж харах юм бол би уг үзэл баримтлалаа өөрчилнө” гэж нэг удаа хэлсэн байдаг. Үнэнийг хэлэхэд би үүнтэй үнэхээр санал нийлэхгүй байна. 2,5 мянган жилийн настай сургаалыг илүү нухацтай авч үзэх хэрэгтэй (инээмсэглэв). Нөгөө талаар Буддын шашин бол шашин шүтлэг биш бөгөөд илүү гүн ухаан, амьдралын хэв маяг, дэлхийн дэг журмыг үзэх үзэл юм. Далай лам Буддын шашныг сурталчлахын тулд сургаалын эзотерик цаг үеийг орчин үеийн ертөнцөд нийцүүлэхийг хүсч байгаа байх.
– Дэлхий ертөнцөд хэрэгтэй юу?
– Дашрамд хэлэхэд бид Буддын шашны олон арга техникийг удаан хугацаанд ашиглаж ирсэн. Орчин үеийн сэтгэлзүйн эмчилгээ нь энэ техникийн 99%-иас бүрддэг. Сэтгэцийн фитнесийн талаар та өмнө нь сонсож байсан уу? Энэ нь “булчин шахах” -тай ижил бөгөөд зөвхөн тархитай холбоотой юм. Миний ойлгосноор энэ бол залбирал, бясалгал, ерөнхийдөө оюун ухаанаа удирдах дасгалын систем юм.
– Сэтгэцийн фитнесийн ашигладаг жишээ хэлээч?
-Санах ойн менежмент, анхаарлын менежмент, оюун санааны нөөцийг оновчтой хуваарилах зэргийг сайжруулж чадна. Бид сүм хийдүүдэд ажиллаж байхдаа өглөө бүр 5 цагт зочид буудлынхаа эргэн тойрон дахь дуугаар сэрдэг байв. Лам хуврагууд Буддын шашны ном зохиол, Буддын шашны нэг төрлийн Библийг чанга унших бөгөөд лам болгон 1200 хуудсыг цээжээр мэддэг байх ёстой. Өмнө нь эдгээр бичвэрүүд үеэс үед зөвхөн дурсамжаас дамждаг байв.
Өөр нэг бизнес аялал дээр бид уран илтгэлтээр дундын сүм хийдийн “аварга шалгаруулах тэмцээн”-д ирсэн юм. Хөтлөгч сэдвийг тохируулж, ямар нэгэн мэдэгдэл хийдэг бөгөөд хуваагдсан хуврагууд үүний ёроолд хүрэх ёстой. Тэдний хооронд маргаан ихэвчлэн гардаг бөгөөд энэ маргаантай бүх хүмүүс өөрсдийн үзэл бодлоо хамгаалж чаддаг байх ёстой. Бидний хувьд хамгийн сонирхолтой практик бол өөрчлөгдсөн ухамсрын төлөв байдалд хамаатай юм. Эдгээр төлөв байдалд олон цагийн бясалгал, тусгаарлалт, тарниа нэгэн хэвийн унших замаар хүрсэн бөгөөд үүнд бодол санаа гүнзгий төвлөрч байв. Энэ нь бидний сонирхож буй ухамсрын төлөв байдалд аль хэдийн ойр байсан. Үүний ачаар хүн бодисын солилцооны түвшинг өөрчилж, тодорхой нөөцийн төлөв байдалд өөрийгөө танилцуулж чаддаг.
Хутаг олох бол хойшлогдсон үхэл юм
– Бясалгалын талаар шинжлэх ухааны тодорхойлолт өгч болох уу?
– Энэ бол аливаа сэдэв, оюун санааны үнэн, хүн гадны бүх зүйлээс татгалзаж, өөртөө умбах өөр нэг санаа бодлын гүнзгий тусгал юм. Бясалгалын хамгийн ерөнхий дүрмүүд бол дотоод нам гүм байдлыг бий болгож, бодлоо зогсоож, тэр үед асуудалд анхаарлаа төвлөрүүлэхээ мартуузай.
Бид хамгийн амжилттай ажиллаж байсан лам хуврагуудаас тархины цахилгаан эрчим хүчийг судлах боломжийг олгохыг Далай ламаас хүссэн юм. Эргээд Далай лам нас барсныг тунхагласны дараа хэдэн долоо хоногийн турш лам хүний бие халуунд байх үед барууны шинжлэх ухаанд судлагдаагүй байсан “үхлийн дараах бясалгал” болох хутаг олох үзэгдлийг судлахыг санал болгосон юм. Бясалгалд суралцахаар 100 гаруй лам хувраг хуваарилагдав.
Төслийн хувь заяанд эрс нөлөөлсөн хамгийн чухал шийдвэр бол лам хувраг судлаачдын бүлэг зохион байгуулах шийдвэр байв. Үүний тулд залуу лам нарын бүлэгт элсэхийг хүсэж, зөвлөж буй хүмүүстэй ярилцлага зохион байгуулж, нэр дэвшигчдийг хийд тус бүрээс нэг буюу нийт 8 лам сонгон шалгаруулав.
Тэднийг Москвагийн Улсын Их Сургуульд, Хүний Тархины Хүрээлэнд физиологийн судалгааны аргуудтай танилцаж, ерөнхий танилцуулахаар урьсан юм. Н.П. Бехтерева РАС, РАС-ийн дээд мэдрэлийн үйл ажиллагаа ба нейрофизиологийн хүрээлэн, РАС-ийн биологийн анагаах ухааны асуудлуудын хүрээлэн нь дээд мэдрэлийн үйл ажиллагаа ба ухамсрын тархины хангамжийг судлах цуврал лекцийг сонсох, лабораторийн нөхцөлд практик ур чадвар эзэмшүүлэх. Нэмж дурдахад эдгээр хүрээлэнгүүдэд психофизиологийн лабораторийн ажлын өнөөгийн байдалтай танилцах зорилгоор сэдэвчилсэн аялал хийсэн.
Хожим нь тодорхой болсон тул яг л лам хуврагуудын хийсэн айлчлал лабораторийн амжилтыг урьдчилан тодорхойлсон явдал болсон юм. Анх удаа Буддын шашны сүм хийдүүдэд жинхэнэ шинжлэх ухааны салбаруудыг бий болгож, лам судлаач гэсэн шинэ “мэргэжил” гарч ирлээ. Лабораторийн бүх байнгын ажлыг тэдэнд даалгасан юм..
Энэ үйл явдлын ач холбогдлыг үнэлж баршгүй. Хэрэв түүний өмнө эрдэм шинжилгээний ажлыг барууны зочид голчлон лам нарыг хааяа туслахаар ашигладаг байсан бол одоо жинхэнэ лаборатори орон тооны ажилтнуудтай болжээ.
Энэ нь ялангуяа Буддын шашны хийд барууны судлаач бүрт тулгардаг, ялангуяа хил хаагдах нөхцөл байдалд тулгардаг маш хэцүү асуудлыг шийдвэрлэх боломжийг олгосон юм. Энэ бол ихэнх нь англиар ярьдаггүй лам нартай харьцах бэрхшээл юм. Олон сэдэв тэдэнд хориотой байдаг. Барууны судлаачид ёс зүй, сэтгэцийн ялгааг мэддэггүй, нэг төрлийн бүлэг биш лам хуврагуудын үнэт зүйлсийн шатлалыг ойлгодоггүй. Тэд бясалгалын туршлагын түвшин, уртаараа ялгаатай байдаг.
Өнгөрсөн намар манай судалгааны үр дүнг мэдрэлийн ухааны эрдэм шинжилгээний бага хуралд танилцуулсан. Манай бүлэг нэгэн сонирхолтой үзэгдлийг тэмдэглэсэн нь бясалгалын тархи гадны өдөөлтөөс бүрэн унтрах боломжтой болохыг анх удаа харуулсан явдал юм Энэ нь ихэвчлэн дууны өдөөгч нь EEG дээр “тэсрэлт” үүсгэдэг бол энд сонсголын анализатор бүрэн унтарсан юм шиг санагддаг.
Харин одоо нас барсны дараа хүний бие ялзрах шинжгүй удаан хугацаагаар үлддэгтэй холбоотой өөр ертөнцөд “зөв” шилжих лам хуврагуудын нууцлаг зан үйлийг судлах цаг болжээ.
– Энэ нь яаж бий болдог юм бол?
– Лам нас барахаасаа хэд хоногийн өмнө хутагт бэлдэхийн тулд тодорхой тарни унших ёстой. Ихэвчлэн лам нарыг нас барснаас хойш 3-аас доошгүй хоногийн дараа оршуулдаг (Христийн шашны уламжлалтай адил), учир нь талийгаачийн бие халуунд хурдан задардаг. Гэхдээ хутгийг техникийг мэддэг хүмүүс энэ хуулийг бичээгүй байна. Үхсэний дараа эдгээр лам нарын бие хоёроос гурван долоо хоног хүртэл өөрчлөгддөггүй.
– Ийм үзэгдлийг биечлэн шалгах боломж танд байсан уу?
-Тийм ээ, бидэнд танилцуулсан цогцос халуунд байшинд байсан ч нас барагсдад гардаг ямар ч шинж чанар гараагүй. Энэ тохиолдолд нас барсан хүн зарим тохиолдолд бадамлянхуа байрлалд байж болно.
– Талийгаач ламд электроэнцефалограмм хийхийг зөвшөөрсөн үү?
– Тийм ээ, зөвхөн EEG төдийгүй бас цахилгаан кардиограмм хийхийг зөвшөөрсөн. Бид мөн дулааны дүрслэгчийн тусламжтайгаар биеийг шалгаж, эд эс дэх хүчилтөрөгчийн ачааллыг шалгасан. Бие махбод хэрхэн задардаггүй болохыг бид сонирхож байсан уу? Ихэнхдээ энэ нь яаж тохиолддог вэ: нас барсан хүний цусны урсгал зогсож, тархины гипокси үүсдэг, дараа нь тархины үхжиж задрал эхэлдэг.
– Тэгвэл үхсэн лам нар?
-Олон хоног, долоо хоногийн турш тэд унтаж байх шиг байсан. Тэдний төлөв байдал унтаж байгаа мэт байсан. Бид тархины цахилгаан идэвхжлийг хэмжсэн. Гэтэл багажаар бол тэд үхсэн байсан. Харин харахад зүгээр л гүн нойрсож байгаа мэт байв. Бид өнгөрсөн онд ийм 5 тохиолдлыг тайлбарласан.
– Биеийн температурт юу болсон бэ?
– Бүх нас барагсдын адил температурын хуваарилалт жигд байв.
– Энэ нь амьд хүмүүсийнхээс доогуур байсан гэсэн үг үү?
– Орчны температуртай ижил байсан бөгөөд энэ нь нийтлэг тохиолддог 30 орчим градус байв. Тиймээс бид температурын талаар ямар ч дүгнэлт хийж чадсангүй. Энэтхэгт коронавирустай холбоотой хорио цээрийн дэглэм тогтоосны улмаас биднийг сонирхож байсан бүх судалгааг хийж дуусаагүй байсан гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй. Гэхдээ Төвөдөд анагаах ухааны судалгааны аргуудаар сургагдсан лам нар одоо бидэнд шинэ хэмжилтийн мэдээллийг илгээж байна.
– Хутгийн горимд нас барагсад дараа нь юу болох вэ?
– Хоёроос гурван долоо хоногийн дараа хэдхэн цагийн дотор биеийн хурдан задралаар төгсдөг. Буддын шашны үзэл баримтлалын дагуу энэ нь ухамсар нь жигд, аажмаар нарийн хавтгайд шилжиж, талийгаач түүнийг хөдөлгөж, цогцсыг чандарлаж болох болсны шинж юм. Физиологийн түвшинд юу болсон нь бидэнд бүрэн тодорхойгүй байна. “Сүнс”, “ухамсар”, “нарийн бие” гэсэн ойлголтууд нь бидний нэр томъёо биш юм. Гэхдээ төвөдүүд яг юу гэсэн үг болохыг олж мэдэх нь мэдээж сонирхолтой байх болно.
“I will be back”
– Одоо Ангараг руу нисэх асуудалдаа эргэн оръё. Эдгээр нислэгийг бэлтгэхэд хутгаас хэрэгтэй зүйл байгааг та нар тогтоож чадсан уу?
– Мэдээжийн хэрэг, хэрэв бид өөрөө маш сонирхолтой байдаг энэхүү практик үйл ажиллагааны суурь судалгаанаас холдвол эргэж буцах төлөвийг сонирхох болно.
– Хэсэг хугацаанд тийм байдалд орж болно гэсэн үү?
– Яг. Энэхүү техник нь хэд хэдэн хийдийн лам хуврагуудын зэвсэгт багтдаг болохыг Далай лам бидэнд баталсан юм Үүнийг “Делок” гэж нэрлэдэг. Цөөхөн хэдэн хүн үүнийг эзэмшдэг. Төгс эрүүл хүн өөрийгөө хагас унтаарсан байдалд оруулаад хэсэг хугацааны дараа, магадгүй сарын дараа эргээд “эргэж ирдэг”. Ийм бясалгал нь бидэнд маш тохиромжтой байх болно. Цар тахал дууссаны дараа судалгаагаа үргэлжлүүлнэ гэж найдаж байна.
Одоо бид сансрын нисэгчдийг хосолсон байдлаар “нойрсуулах” ёстой гэсэн хандлагатай байна. Гараг хоорондын нислэгийн үеэр хүмүүс капсул дотор хэвтэж, ямар нэгэн хий шахдаг, компьютер капсулд холбогдсон, шаардлагатай үед шаардлагатай эм тариа тарьдаг, шаардлагатай үед тэр байдлаас нь гаргадаг. Цаашид Ангараг руу нисэх ижил төстэй механизмыг бий болговол зүгээр гэж бодож байна.
– Олон арван жилийн турш төгс төгөлдөр болгосон лам хуврагуудын арга техникийг хэрэгжүүлэх нь бодитой юу? Нисэхээс өмнө сансрын нисэгчдийг хийд рүү явуулсан нь дээр болов уу?
– Энэ нь өөрийн гэсэн нарийн төвөгтэй байдаг. Хэрэв хүн гүн гүнзгий суралцах юм бол тэр бидний “дэлхийн” ажлуудыг сонирхохгүй болж магадгүй юм. Энд бид Скилла, Чарибдис хоёрын хооронд дамжин өнгөрөх ёстой, дадал зуршлыг заах боловч Ангараг руу нисэх хүсэл хэвээр үлдэнэ. Бидэнд зарим тохируулсан хувилбар хэрэгтэй.
– Далай лам техникийг хуваалцахыг зөвшөөрч байна уу?
– Тэр зөвшөөрч байна. Гэхдээ парадигмын орчуулгыг идеалист хавтгайгаас материаллаг орчуулга болгохын тулд тэдний бясалгалын технологийн талаар ийм ойлголттой болох хэрэгтэй.
– Тийм ч ойлгомжтой биш юм. Тэгэхээр яаж ажиллана гэсэн үг вэ?
– Бид аяллынхаа дөнгөж эхэнд байна. Гэхдээ зарим сэжүүр бий. Жишээлбэл, ухамсрын өөрчлөлт нь бодисын солилцооны түвшинд нөлөөлж болохыг бид аль хэдийнэ мэддэг байсан. Үүнийг баталсан хэд хэдэн ажил байдаг. Нейрофизиологичид энэ механизмд ямар нэгэн сэжүүр олж магадгүй юм. Хоёрдугаарт, гүнзгий бясалгалын үед тархины үйл ажиллагааны тархалтын талаарх мэдээлэл бидэнд байна. Бид энэ асуудлаар тодорхой паспорттой болсон гэж хэлж болно. Биографийн тусламжтай, лам хүний ЭЭГ дүр төрхийг харуулснаар бид шалгагч, ирээдүйн сансрын нисгэгчээс түүний бодол санаа, дотоод байдлыг өөрчлөхийг хичээнэ, ингэснээр тэр лам нарын тархины үйл ажиллагааны зурагтай тааруулах болно.
Ийм сургалтын санаа нь шинэ зүйл биш юм. Түүнийг АНУ-ын “Зүлэгжүүлэгч” гэдэг кинонд тод томруун харуулсан байдаг. Энгийн ухамсартай хүнийг энэ кинонд супермэн болгодог шүү дээ.
– Гэхдээ сансрын нисгэгч түүний тархины үйл ажиллагааны зураг нь лам нарын тархины үйл ажиллагаатай давхцахын тулд юу бодохыг яаж ойлгох вэ?
-Жишээлбэл, лам хуврагуудын айлдсан эртний бичвэр, тарниас гадна бясалгалын байдалд орох нь амьсгалыг хянах праняма практиктай холбоотой гэдгийг бид мэднэ. Эдгээр амьсгалын арга техникийг анхдагч туршилтанд заах шаардлагатай байж магадгүй юм. Дэлхийн бараг бүх хэл дээрх амьсгал, сүнс нь харилцан хамааралтай үгс юм. Амьсгалыг хянах замаар бид ухамсрын төлөв байдалд нөлөөлж болно.
Эх сурвалж: www.mk.ru
Орчуулсан Э.Март