Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах үүрэг бүхий ажлын хэсгийн тайланг сонслоо.
Улсын Их Хурлын Хууль зүйн байнгын хорооны 2020 оны 05 дугаар сарын 06-ны өдрийн 04 тоот тогтоолоор Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах ажлын хэсгийн бүрэлдэхүүнийг баталсан. Хууль зүйн байнгын хорооны ажлын албаны ахлах зөвлөх М.Үнэнбат Ажлын хэсгийн ахлагчаар томилогдон ажилласан. Төрийн албаны зөвлөлийн гишүүн Д.Зүмбэрэллхам, Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн Гүйцэтгэх нарийн бичгийн дарга О.Амгаланбаатар, Хууль зүй, дотоод хэргийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Г.Билгүүн, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн Ажлын албаны хуулийн зөвлөх Б.Санжмятав, УИХ дахь цөөнхийн төлөөлөл, УИХ-ын гишүүний зөвлөх С.Амарсайхан, Монголын өмгөөлөгчдийн холбооны Ерөнхийлөгч Б.Ганбаатар, Хүний эрхийн форумын төлөөлөл, “Нээлттэй нийгэм форум” ТББ-ын хуулийн хөтөлбөрийн менежер Б.Хишигсайхан, Хэвлэл мэдээллийн зөвлөлийн төлөөлөл, МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийн профессор, доктор О.Мөнхсайхан нар Ажлын хэсгийн гишүүнээр ажилласан билээ.
Хүний эрхийн үндэсний комиссын тухай хууль шинэчлэгдсэнээр тус комиссын гишүүний гурван орон тоог тав болгон нэмэгдүүлсэн. Мөн таван гишүүнээс гадна Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн нэг гишүүн байхаар хуульд заасан. Мөн ХЭҮК-ын таван гишүүний жендэрийн харьцааг тэнцвэртэй байлгах үүднээс нийт гишүүдийн 40-өөс доошгүй хувь нь аль нэг хүйсийн төлөөлөл байхаар тусгасан.
Танилцуулгыг Ажлын хэсгийн ахлагч М.Үнэнбат хийв. Тэрбээр, “Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хуулийг шинэчлэн найруулж 2020 оны 01 дүгээр сарын 23-ны өдөр Улсын Их Хурал баталсан. Энэ хуулиар хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлд олон бодлого тусгагдсаны нэг нь Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүнийг сонгон шалгаруулж, томилох асуудлыг нарийвчлан зохицуулсан. Түүнчлэн Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний механизмыг бий болгож, сонгон шалгаруулалтыг нээлттэй болгосон.
Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.5 дахь хэсэгт “Хууль зүйн байнгын хороо ажлын хэсэг байгуулж, 15 хоногийн дотор сонгон шалгаруулалт явуулна. Ажлын хэсэг сонгон шалгаруулалтад хамгийн өндөр оноо авсан иргэдээс сул орон тоо гарсан гишүүний тоогоор нэр дэвшүүлж, Хууль зүйн байнгын хороогоор хэлэлцүүлнэ” гэж заасны дагуу Хууль зүйн байнгын хорооны 2020 оны 04 дүгээр сарын 15-ны өдрийн 02 дугаар тогтоолоор Хүний эрхийн Үндэсний комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах журмыг баталсан.
Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлийн 12.2 дахь хэсэгт “Комиссын гишүүнд нэр дэвшигч нь 35 нас хүрсэн Монгол Улсын иргэн байна. Хууль зүйн өндөр мэргэшилтэй, хүний эрхийг хамгаалах чиглэлээр ажилласан туршлагатай.” гэж заасан. Сонгон шалгаруулалтыг 7 үе шаттайгаар зохион байгуулсан. Энэ удаагийн сонгон шалгаруулалтад 24 иргэн нэр дэвших хүсэлтээ ирүүлснээс хууль, журамд заасан шаардлагыг бүрэн хангасан 19 хүнийг Ажлын хэсгийн шийдвэрээр бүртгэн, нэрсийг parliament.mn цахим хуудаст байршуулж олон нийтэд мэдээлсэн. Цар тахлын нөхцөл байдлаас үүдэн нэр дэвшигчдийн томилгооны сонсголыг 2020 оны 06 дугаар сарын 11,12-ны өдрүүдэд цахим хэлбэрээр зохион байгууллаа. Томилгооны цахим сонсголд 31 иргэн ажиглагчаар, 55 иргэн оролцогчоор бүртгүүлж, нэр дэвшигчдээс асуулт асуух эрхтэйгээр оролцсон. Сонсголыг нэр дэвшигч тус бүрээр явуулж, хүн тус бүрт 50 минутын хугацаа өгч, сонсголын оролцогчид болон ажлын хэсгийн гишүүд асуулт асууж, хариулт авсан. Томилгооны сонсголын үйл явцыг бүхэлд нь шууд дамжуулж, олон нийтэд мэдээллийг нээлттэй хүргэсэн. Ажлын хэсэг сонгон шалгаруулалтад хамгийн өндөр оноо авсан иргэдээс сул орон тоо гарсан гишүүний тоогоор нэр дэвшүүлж, Хууль зүйн байнгын хороогоор хэлэлцүүлэх хуулийн заалтын дагуу Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүнд Д.Сүнжид, Ж.Хунан, Г.Нарантуяа, Б.Энхболд, Х.Мөнхзул нарыг нэр дэвшүүлж, байнгын хороонд танилцуулсан. Харин Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүний сонгон шалгаруулалтад 4 хүн нэр дэвшихээ илэрхийлсэн бөгөөд хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр сонгон шалгаруулалт ороогүй нэг нэр дэвшигчийг сонгон шалгаруулалтаас хассан. Үлдсэн 3 нэр дэвшигчийн дунд сонгон шалгаруулалт явуулсан боловч Ажлын хэсгийн гишүүдээс олонхын санал авсан нэр дэвшигч гараагүй тул Хууль зүйн байнгын хороонд танилцуулах боломжгүй болсон” гэлээ.
Танилцуулгатай холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Х.Нямбаатар, Ц.Мөнхцэцэг, Ш.Раднаасэд, Ж.Сүхбаатар, С.Амарсайхан, Д.Ганбат, Б.Энх-Амгалан, Н.Алтанхуяг нар асуулт асууж, саналаа илэрхийлсэн юм. Гишүүд томилгооны сонсголыг анх удаа олон нийтэд нээлттэйгээр зохион байгуулсан нь төрийн өндөр албан тушаалтныг томилох шинэ жишиг тогтоосныг тэмдэглээд цаашид сайжруулах шаардлагатай зүйл байгааг хэлж байлаа.
Үргэлжлүүлэн Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын болон Эрүү шүүлтээс урьдчилан сэргийлэх асуудал эрхэлсэн гишүүнийг сонгон шалгаруулах журмын 10.5-д заасны дагуу Ажлын хэсэг Хүний эрхийн Үндэсний Комиссын гишүүнд нэр дэвшигчдийг танилцуулж, хүн тус бүрээр нь хэлэлцэв. Хүний эрхийг хамгаалахаар нэр дэвшиж байгаа зургаан хүний гурав нь эмэгтэй, гурав нь хууль зүйн доктор байна.
ХЭҮК-ийн гишүүн нэр дэвшигчидтэй танилц
Дугарын Сүнжид нь 1977 онд Хэнтий аймагт төрсөн. Нөхөр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. 1983-1993 онд Хэнтий аймгийн Өндөрхаан хотын 1 дүгээр дунд сургууль, 1994-1998 онд МУИС-ийн Хууль Зүйн Сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр бакалавр зэрэгтэй төгссөн. 1998-1999 онд МУИС-ийн Хууль Зүйн Сургуульд хууль зүйн ухааны магистрын зэрэг хамгаалсан. 2000-2002 онд ХБНГУ-ын Максимилианы Их Сургуулийн Хууль зүйн факультетад олон улсын харьцуулсан эрх зүйн магистр /LL.M/ зэрэг хамгаалсан. 2006-2009 онд ХБНГУ-ын Мьюнхэн хотын Людвиг-Максимилианы Их Сургуулийн Хууль зүйн факультетад нийтийн эрх зүйн чиглэлээр “Тэгш эрхийн зарчмын хэрэгжилт, тухайлан ялгаварлан гадуурхалтыг хориглох зарчмын хэрэгжилтийг Герман болон Монгол улсын эрхзүйд харьцуулах нь” сэдвээр хууль зүйн докторын /Dr.jur/ зэрэг хамгаалсан. 2002-2003 онд ШУА-ийн Философи, социологи, хүний эрхийн хүрээлэнгийн Хууль зүйн судалгааны төвийн судлаачаар, 2003-2012 онд Нийслэлийн Өмгөөлөгчдийн зөвлөлийн гишүүн, өмгөөлөгчөөр, 2005-2012 онд “Хөгжлийн төлөө төв” ТББ-ын гүйцэтгэх захирлаар, 2009-2014 онд Хууль зүйн яамны Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод аудитын газрын даргаар, 2014-2015 онд Хууль зүйн яамны Төрийн захиргааны удирдлагын газрын даргаар, 2015-2017 онд ЕТГ, ШХА-ын хамтарсан “Иргэдийн оролцоо” төслийн зохицуулагчаар, 1998 оноос одоог хүртэл Удирдлагын академийн эрх зүйн тэнхимийн багш, ахлах багш, дэд профессор, 2017 оноос ХЗДХЯ, ШХА-ын хамтарсан “Иргэдийн оролцоо II” төслийн зохицуулагчаар тус тус ажиллаж байна.
Хүрэлбаатарын Мөнхзул 1974 онд Сүхбаатар аймагт төрсөн. Нөхөр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. 1982-1992 онд Сүхбаатар аймгийн Баруун-Урт хотын 10 жилийн 2 дугаар дунд сургууль, 1993-1997 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр, 2004-2007 онд Хүмүүнлэгийн ухааны их сургуулийг Англи хэлний орчуулагч мэргэжлээр, 2015-2016 онд Удирдлагын академид Төрийн захиргааны менежмент мэргэжлээр, 2016-2017 онд Удирдлагын академид Төрийн удирдлагын магистраар тус тус төгссөн. 1997-1998 онд Сонгинохайрхан дүүргийн шүүхийн Тамгын газарт нарийн бичгийн даргаар, 1998-2002 онд Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвд хуулийн зөвлөхөөр, 2002-2009 он Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвд Эрх зүйн шинэчлэл хөтөлбөрийн зохицуулагчаар, 2009-2011 онд Хүний эрхийн Үндэсний Комисст Бодлого, дүн шинжилгээ хариуцсан референтээр, 2011-2013 Хүний эрхийн Үндэсний Комисст Сургалт, сурталчилгааны хэлтсийн даргаар, 2013-2015 Хүний эрхийн Үндэсний Комисст Захиргаа, хамтын ажиллагааны хэлтсийн даргаар, 2015 оноос одоог хүртэл Хүний эрхийн Үндэсний Комисст Олон улсын гэрээ эрх зүй, хамтын ажиллагааны хэлтсийн ахлах референтээр тус тус ажиллаж байна.
Батзэвэгийн Энхболд 1984 онд Ховд аймагт төрсөн. Эхнэр, гурван хүүхдийн хамт амьдардаг. 1992-2002 онд Ховд аймгийн Жаргалант сумын 2 дугаар дунд сургууль, 2003-2007 онд Монгол Улсын Цагдаагийн академийг эрх зүйч мэргэжлээр төгссөн. 2007-2009 онд Монгол Улсын Цагдаагийн академид Хууль зүйн ухааны магистр, 2016 онд БНСУ-ын Кёонгги их сургуульд Хууль зүйн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. 2002-2003 онд Ховд аймгийн Цагдаагийн хэлтсийн хэв журмын тасагт хэв журмын цагдаагаар, 2007-2008 онд Цагдаагийн академийн цагдаагийн анхан шатны сургалтын төвд багшаар, 2008-2011 онд Цагдаагийн сургуульд Эрүүгийн эрх зүй, криминологийн тэнхимд багшаар, 2011-2013 онд Дотоод хэргийн их сургуульд Эрүүгийн эрх зүйн тэнхимийн ахлах багшаар, 2013-2016 онд БНСУ-ын Кёонгги их сургуульд Гэмт явдал судлалын төвийн ахлах судлаачаар, 2016-2017 онд Хууль сахиулахын их сургуульд эрдэм шинжилгээ инновацын газрын цагдаагийн судлалын төвд эрхлэгчээр, 2017-2019 онд Хууль сахиулахын их сургуульд Эрүүгийн эрх зүй, криминологийн тэнхимийн эрхлэгчээр, 2019 оноос одоог хүртэл Дотоод хэргийн их сургуульд Эрүүгийн эрх зүй, криминологийн тэнхимийн эрхлэгчээр тус тус ажиллаж байна.
Ганбатын Нарантуяа 1981 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. Нөхөр, нэг хүүхдийн хамт амьдардаг. 1988-1998 онд Баруун-Урт, 1 дүгээр 10 жилийн дунд сургууль, 1998-2003 онд МУИС-ийн Хууль зүйн сургуулийг эрх зүйч мэргэжлээр, 1999 – 2002 онд МУИС-ийн Гадаад хэл, соёлын сургуулийг орчуулагч мэргэжлээр төгссөн. 2008-2009 онд Мельбурны Их Сургуульд хууль зүйн магистр, 2012-2017 онд Австралийн Үндэсний Их Сургуульд олон улсын нийтийн эрх зүй, хүний эрхийн гэрээний хэрэгжилтийн асуудлаар докторын зэрэг хамгаалсан. 2002-2003 онд Либерал эмэгтэйчүүдийн оюуны сан хөтөлбөрийн зохицуулагчаар, 2003-2004 онд Газрын тосны Хэрэг эрхлэх газарт мэргэжилтнээр, 2004-2012 онд Хүний эрхийн Үндэсний Комисст референт, ахлах референт, ажлын албаны даргаар, 2012-2017 онд Австралийн Үндэсний Их Сургуульд докторант судлаачаар, 2016 оноос өнөөг хүртэл хараат бус шинжээчээр ажиллаж байна.
Жаргалсайханы Хунан нь 1979 онд Дорноговь аймагт төрсөн. Эхнэр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. 1987-1997 онд Орос-Монголын хамтарсан 3 дугаар сургууль, 1999-2003 онд Ёотвөш Лорандын нэрэмжит Шинжлэх ухааны их сургуульд Төр, эрх зүйн ухааны бакалавр, 2003-2006 онд Ёотвөш Лорандын нэрэмжит Шинжлэх ухааны их сургуульд Төр, эрх зүйн ухааны магистрын зэрэг хамгаалсан. 2005-2007 онд ХЗДХЯ-ны Хууль зүйн бодлогын газар, Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны хэлтэс, Хүний эрхийг хангах үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх Ажлын албанд тус тус мэргэжилтнээр, 2007-2011 онд НҮБХХ-ийн “Хууль зүйн үйлчилгээний хүртээмж ба Хүний эрх” төслийн зохицуулагчаар, 2011-2013 онд НҮБХХ-ийн “Эрх зүйн чадавхыг нэмэгдүүлэх замаар ядуурлыг бууруулах нь” төслийн зохицуулагчаар, 2013-2016 онд Партнерс Форевер ХХК-ийн хуульчаар, 2016-2017 онд Нээлттэй нийгэм форумын Эрх зүйн чадавхыг дээшлүүлэх нь төслийн зөвлөхөөр, 2016-2017 онд Монголын Хуульчдын холбооны Гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааны хэлтсийн даргаар, 2017-2019 онд Монголын Хуульчдын холбооны Ерөнхийлөгчөөр тус тус ажилласан.
Гишүүд асуулт асууж, хариулт авсны дараагаар Хүний эрхийн Үндэсний комиссын гишүүнд нэр дэвшигчийг дэмжих эсэх асуудлаар хүн тус бүрээр санал хураалт явууллаа. Санал хураалтаар нэр дэвшигч Д.Сүнжидийг 71.4 хувийн саналаар, Х.Мөнхзулыг 85.7 хувийн саналаар, Б.Энхболдыг 80 хувийн саналаар, Г.Нарантуяаг 73.3 хувийн саналаар, Ж.Хунанг 73.3 хувийн саналаар тус тус дэмжлээ.
