-Монгол хүүхдүүд өөрийн бие физиологи, сэтгэл зүйн онцлог, олж авсан мэдлэгээ хэрхэн амьдралд хэрэглэх талаар тэр бүр сайн мэдээд байдаггүй санагддаг. Энэ нь эцэг, эх, сурган хүмүүжүүлэгч нар хүүхдэд тоо, хими, гэхчлэн академик мэдлэгийг зааж сургадгаас биш, өдөр тутмын амьдралд хэрхэн өөрийгөө танин мэдэх, бусадтай зөв харилцах, хамтаар аж төрөх гэхчлэн амьдрах ухаанд тулгуурлаж мэдлэг олгодоггүйтэй холбоотой болов уу. Мэдлэг гэдэг амьдралд хэрэглээ болох зүйл байхаас биш, одоогийн хүүхэд шиг мэдлэг олж авахдаа цаад нарийн учир шалтгааныг нь ойлгохгүйгээр зүгээр л автоматаар цээжлүүлэх нь утгагүй юм.
Хүүхэд өсөн торнихын хэрээр өөрийн сэтгэл, оюун ухаан, бие физиологийн онцлогоо сайтар мэддэг байх шаардлагатай, наад зах нь өөрийн биеийн хаана ямар өвчлөл үүсэв, яагаад өвдөв гэдгийг мэддэгтэй адил хүн бүр багаасаа өөрийн сэтгэл гэдэг эрхтнээ сайн мэдэж, түүнд тулгарах асуудлыг хэрхэн даван туулахад суралцсан бол эсвэл томчууд бид тэдэнд амьдралд асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх талаар зааж ойлгуулсан бол нийгэмд сэтгэл зүйн асуудалтай хүний тоо бага байх байсан болов уу.
-Эцэг эхчүүдийн гол алдаа юу байна?
-Эцэг эх бүр хүүхдээ хамгийн шилдэг нь байгаасай хэмээн хүсч өөрт байгаагүй бүхнээ хүүхэддээ зориулдаг. Үүнээс үүдэж зарим эцэг эхчүүд хүүхэддээ ахадсан ачааллыг өгч хэт их дугуйлан, сургалтанд хамруулдаг, энэ нь эргээд хүүхдийн төрөлх чадварыг үгүй хийгээд зогсохгүй, хүүхдэд байх ёстой сониуч занг үгүй хийж байдаг. Хүүхэд өөрөө өөрийнхөө байгалиас өгсөн өгөгдлөөр өөрийн сонирхлыг хөгжүүлбэл энэ л жинхэнэ түүний хөгжих талбар нь болж байдаг. Харин хүүхдийг таамгаар олон зүйлрүү хүчлэн суралцуулах, хүүхдийг хүсээгүй, сонирхоогүй үед хэт олон дугуйланд явуулах, хүүхдийнхээ онцлогийг танин мэдээгүй байж, хүүхдэд тохирохгүй арга барилаар хүүхдээ хүмүүжүүлэх нь хүүхдийн тогтвортой хөгжлийг үгүй хийж байгаа хэрэг юм.
Нөгөөтэйгээр миний бодлоор Монголчууд бид хүүхдээ танин мэдэж байна, сайн хүн болгож хүмүүжүүлж байна гээд гадныхныг хэт даган дуурайж, тэдний заавар зөвлөгөөг их дагадаг нь өрөөсгөл санагддаг. Монголчууд бид өөрийн гэсэн онцлогтой үндэстэн, бидний соёл, нийгмийн орчин бусад орноос тэс өөр. Энэ нь ч заримдаа бидэнд бусад орны хүнээс ялгарах давуу талууд болж өгдөг. Жишээ нь Монгол хүний дасан зохицох чадвар бусад орны иргэдээс өндөр байдаг.
-Гадны арга барилыг шууд хуулбарлах нь тохиромжгүй гэдэгтэй санал нэг байна. Манайхан ч шууд хуулбарлахдаа гаргууд ард түмэн шүү?
-Бид өөрсдийн онцлог, чадварыг сайтар судалж мэдэхгүй байж гадны үзэл суртал, арга барилыг авчирч Монголдоо сурталчилж, гадны орон шиг болохыг өөрсдөөсөө уриалдаг. Гэтэл гадныхны нийгэм, соёлын тогтолцоо болон хүмүүсийн онцлог биднээс тэс ондоо, боловсролын тогтолцоо ч гэсэн орон орных өөр хоорондоо ялгаатай. Тэгэхэд бид зарим улсын боловсролын системийг, хууль эрх зүйн тогтолцоог тэр чигээр нь хуулбарлан Монголдоо нэвтрүүлдэг. Энэ нь эргээд монголчуудын амьдралд хэрэглээ болж чадалгүй, зүгээр үзэмж сайтай хэлбэр төдий зүйлс болж хувирдаг, үүнээс гадна манай орны нийгмийн тогтворгүй байдлыг ч үүсгэдэг шалтгааны нэг байж болох талтай.
Манай хүрээлэнд ирж байсан Австралийн нэг сэтгэл судлаач надад “Монголчууд хэт их гадныхныг шүтэх юм, үүнийхээ оронд өөрсдийн сэтгэл зүйн суурь онцлогоо давамгай гаргаж ирэх, тэр онцлогт таарч тохирох нийгмийн тогтолцоог бий болгох хэрэгтэй” гэж зөвлөж байсан юм.
Жишээ нь сэтгэл зүйн оношилгоог аваад үзэхэд гадаадын оношилгооны арга техник манай оронд зарим нь тохирно, зарим нь тохирохгүй. Австрали сэтгэл судлаач “гадны оношилгооны аргыг шууд авчирч суурьшуулахаас илүүтэй монгол хүнд хэрэглэгдэж болохыгоо шигшиж аваад, түүнийгээ өөрийн оронд нутагшуулж хэрэглэх хэрэгтэй. Үүний тулд монгол хүнээ сайн судлах нь сэтгэл зүйн шинэ арга техникийг Монголд нэвтрүүлэхэд үндсэн суурь нь болохоос гадна монгол хүний онцлог, ёс заншил, соёл, орчны нөлөөлөл зэргийг давхар судалж байж жинхэнэ нутагшуулсан сэтгэл зүйн оношилгоо, зөвлөгөөний арга барилыг бий болгох болно” хэмээн зөвлөж байсан юм. Энэ хүний зөвлөгөө надад их хүчтэй нөлөөлсөн. Яагаад гэвэл би ч гэсэн гадаад оронд боловсрол эзэмшиж ирсэн тул Хятадад сурсан зүйлсээ шууд л Монголдоо нэвтрүүлэхийг эрмэлзэж ажиллаж байлаа. Харин одоо бол би аль болох Монголынхоо нөхцөлд таарч тохирсон, нутагшуулсан хүүхэд хүмүүжлийн арга барил, нутагшуулсан мэдлэг, мэдээллийг үйлчлүүлэгчиддээ хүргэхийг эрмэлзэх болсон.
-Танайх бага насны хүүхдийг тоглуулангаа оношилдог гэсэн. Тухайлан нэг хүүхэд дээр гарсан оношилгоо, зөвлөгөөний үр дүнгийн жишээнээс сонирхуулахгүй юу?
-Сэтгэл зүйч нарын ёс зүйн дүрэмд үйлчлүүлэгчийн кейсийг бусдад бүрэн ярих нь тухайн хүний хувийн нууцтай холбоотой тул олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр аль болох үйлчлүүлэгчийн талаар ярихгүй байхыг зөвлөдөг. Яагаад гэвэл бид хэчнээн үйлчлүүлэгчийн нэр, нас, хүйс гэхчлэн нарийн мэдээллийг хэлэхгүй ч тухайн үйлчлүүлэгч сэтгэл зүйчид хандахдаа өөрийн нууцыг бүрэн хадгална гэж итгээд ирсэн байдаг тул сэтгэл зүйч хүн үйлчлүүлэгчийн итгэл эвдсэн үйлдэл гаргахгүй байхыг эрхэмлэдэг.
Гэхдээ нэгэнт бид хүүхдийн асуудлаар ярьж байгаа тул бидэнд ханддаг хүүхдүүдэд нийтлэг тулгардаг асуудлыг ярьж болох юм. Ер нь бол манайд хандаж байгаа хүүхдүүд ихэвчлэн эцэг эхтэйгээ ойлголцохгүй байдлаас болж сэтгэл зүйн асуудалтай болсон байдаг. Энэ нь эцэг эхчүүд хүүхэдтэйгээ харилцахдаа хүүхдээ өөрийн өмч мэтээр бодож, хүүхдийн хүсэл зоригийг үл хайхран, хүүхдийн дотоод ертөнц, хувийн орон зайг үл тоомсорлосон хандлагаас үүдэлтэй. Эцэг эхчүүдийн энэ хандлага нь хүүхдийг өөрийн талаар ярих дургүй, эцэг эхдээ эсэргүүцлээ илэрхийлж байна гээд өөрийн эрхгүй буруу дадал зуршил, буруу үйлдэл хийлгэхэд хүргэдэг. Жишээ нь амиа хорлох үйлдлийг гаргах гэж оролдсон өсвөр насны хүүхэд байж болно. Үүний цаана гэр бүл, эцэг эхийн хүмүүжлийн арга барил тогтворгүй, харилцааны буруу арга барил байгаагаас асуудал үүссэн байдаг.
Хүүхдийн хувьд хорвоо дээр хамгийн их хайрлаж, хүндэлж явдаг 2 хүн нь өөрт нь итгэхгүй, өөрийг нь хүндлэхгүй болох үед хүүхэд өөртөө итгэлгүй болж, сайн сайхан руу тэмүүлэх хүсэл эрмэлзэл нь мохдог. Тиймээс бид хичнээн оношилгоонд суурилан хүүхэдтэй ажилладаг ч хүүхдэд зөвлөгөө өгөхөөсөө илүүтэй эцэг эхчүүдэд нь зөвлөгөө өгдөг.
-Та бүхний зөвлөгөөг хүлээж авахгүй эсэргүүцэх тохиолдол ээж аавуудад хэр гардаг вэ?
-Эцэг эхчүүд зарим нь “яахаараа миний хүүхэд ингэдэг юм”, “манай хүүхэд таны хэлсэн шиг зүйл хийх ёсгүй, ярих ёсгүй” гэхчлэн их үгүйсгэлтэй байх үе байдаг. Тэр үед бид нар аль болох асуудалд бодитой хандах, сөрөг өнцгөөс асуудлыг харалгүй эерэгээр тайлбар хийж, хэрхэн шийдвэрлэж болох талаар зөвлөмж өгдөг.
Мэдээж хэрэг тухайн зөвлөмжийг дагах үгүйг эцэг эхчүүд өөрсдөө шийдвэрлэнэ, хэзээ ч хэнийг ч хүчлэх эрх бидэнд байхгүй. Жишээ нь бид асуудлыг шийдвэрлэх аргыг эцэг эхчүүдээс долоо хоног туршаад үзэхийг зөвлөдөг, хэрэв тухайн арга тохирохгүй, үр нөлөөгүй байвал бид өөр арга барилыг санал болгож асуудал шийдвэрлэгдтэл аль болох хамтдаа тууштай байхыг эрмэлздэг.
Асуудал шийдвэрлэгдээд зөв ойлголцоод ирэхээр эцэг эхчүүд “хүүхдээ би хэтэрхий хүчлээд байсан юм байна”, “би хүүхдээ тусдаа нэг бодгаль гэдгээр нь ойлгож хүүхдийнхээ дотоод ертөнцийг хүндлэх хэрэгтэй юм байна, тэгж байж би хүүхэдтэйгээ эрүүл харилцаа үүсгэх нь” гэж өөрийн бурууг хүлээн зөвшөөрч, өөрийн хандлагаа өөрчилж эхэлдэг.
Мэдээж заримдаа сэтгэл зүйчид хандсан ч бидний зөвлөгөөг хэрэгжүүлдэггүй эцэг эхчүүд олон. Тэр үед томчууд бидэнд асуудал их байх юм даа л гэж би дотроо харамсаж суудаг даа. Биднээс болж хүүхэд өөрийн нөөц бололцоог бүрэн дайчлаагүй, харилцаа болон ёс суртахууны доголдолтой, сэтгэл зүйн асуудалтайгаар насан туршдаа амьдрах болох нь гэж бодогддог. Томчууд бид л өөрсдийнхөө хандлага, үзэл бодол, дадал зуршлаа эерэг болгохоор жаахан л хичээх юм бол хүүхэд бүр аз жаргалтай өсөн торинох боломжтой гэж би хувьдаа боддог.