Б.Дамдин-Очир
Утаа гээч намраас хавар хүртэл Улаанбаатарын иргэдийн зовлон гамшиг болж ирсэн. Энэ зовлон дээр улс төрийн тоглолт хийдэг, хөрөнгө мөнгө “босгодог” явдал энэ удаад ч бас давтагдсан байхыг үгүйсгэхээргүй нөхцөл үүслээ. Учир нь У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газар “Тавантолгой түлш” ХХК-ийг байгуулж шахмал түлш үйлдвэрлэж, Улаанбаатарын утааг 50 хувь бууруулна гэсэн нь эсрэгээр эргэлээ. Намрын дунд сар ч дуусаагүй байхад шахмал түлшний гайгаар олон хүн амиа алдлаа.
Үнэнийг хэлэхэд сүүлийн өдрүүдэд ихэнх хэвлэлээр сурталчлах болсон шиг шахмал түлш хотын иргэдэд сайхан амьдрал авчрахааргүй болчихлоо. Итгэх аргагүй байна. Тэр ч байтугай хотынхны одоо байгаа саарал амьдралыг ч үгүй хийгээд эхэллээ. Шахмал түлш дагасан олон ноцтой үйл явдал өрнөж байна. Хамгийн харамсалтай нь төр эдгээрийг маш нууцалж байгаа юм.
Бид шахмал түлшний ард нуугдаж буй, нууж байгаа зарим мэдээллийг ил болгож байна.
88 өрхийн 174 хүн хорджээ
2019 оны аравдугаар сарын 4-9-ний хооронд угаарын хийнд хордсон зургаан хүн нас барлаа. Өчигдөр оройны байдлаар 88 өрхийн 174 иргэн хордсон мэдээлэл байна. Мөн эмнэлгийн хүлээн авахаар 89 хүн эмчлүүлсэн. Хэвтэн эмчлүүлж байгаа 10 гаруй хүн байна. Энэ бол албан ёсны тоо. Харин бодит байдал дээр 10 гаруй хүн шахмал түлшний нөлөөгөөр нас бараад байгааг эх сурвалж мэдээлж байна. Гэхдээ үүнийг машид нууцалж буй юм. Үүнд тайлбар хийх ёстой хүн нь Эрүүл мэндийн сайд Д.Сарангэрэл ажээ.
Шахмал түлшинд холих ёстой таван болисын нэгийг хийж байжээ
Энэ сарын 8-наас эхлээд тагнуул, цагдаа, мэргэжлийн хяналтынхан “Тавантолгой түлш” ХХК-ийн үйлдвэрийг битүүмжлэн шалгаж эхлээд байна. Эхний үзлэгээр тус үйлдвэрээс маш ноцтой зөрчил илэрчээ.
Шахмал түлшинд таван төрлийн хольц орж байгааг Эрчим хүчний яам, “Тавантолгой түлш” ХХК-аас мэдээлээд байсан. Гэтэл үйлдвэрт хийж буй шалгалтаар “Энержи ресурс” ХХК-аас авчирсан нүүрсэнд ганцхан цардуул холиод бөөрөнхийлөн гаргаж байсан нь илэрчээ.
Өөрөөр хэлбэл, “Тавантолгой түлш” ХХК нь Засгийн газрын түвшинд танилцуулж байсан, олон нийтэд мэдээлж байснаараа шахмал түлшийг үйлдвэрлээгүй байсныг хууль хяналтын байгууллагынхан тогтоож эхэллээ.
Шахмал түлшнээс шоргоолжны хүчил илэрсэн гэв үү
Шахмал түлштэй холбоотой бас нэг ноцтой мэдээлэл албаны хүмүүсийн дунд яригдаж байна. Албаны гэсний учир нь олон нийт, хэвлэлүүдэд мэдэгдэх аргагүй мэдээлэл “тэнэж” явна. Одоогоос сар гаруйн өмнө “Тавантолгой түлш” ХХК-ийн дөрвөн шуудай шахмал түлшийг ОХУ-ын лабораторид шинжлүүлжээ. Шинжилгээний хариугаар уг түлшнээс шоргоолжны хүчил гэдэг бодис илэрчээ. Түлшийг 5-6 цаг ноцоох үед шоргоолжны хүчил хэмээх бодис нь их хэмжээгээр ялгарч байгааг тогтоосон байна. Нэг үгээр хэлбэл, шахмал түлшний барьцалдуулагчид шоргоолжны хүчил агуулагдаж байж болзошгүй гэсэн үг юм.
Шоргоолжны хүчил нь угаарын хийтэй хавсарвал хүнийг шууд үхэлд хүргэх аюултай юм байна. ОХУ-ын тэрхүү лабораториас манай шахмал түлшийг нарийвчилсан шинжилгээнд хамруулах шаардлагатай гэсэн зөвлөмжийг өгсөн байна. Уг шинжилгээг хэн, ямар зорилгоор ОХУ-д хийлгэсэн нь нууц байна. Юутай ч энэ талаарх мэдээлэл манай улсын төр, засгийн нэр бүхий өндөр албан тушаалтнуудад сар шахмын өмнө ирсэн гэдгийг энд дурдъя.
Химийн шинжилгээний хариу гараагүй байна
Онцгой комиссын хурал өдөр бүр болж байна. Энэ хурлаар шахмал түлшийг шинжилгээнд өгсөн. Хариу гарсан. Асуудалгүй гэж албан тушаалтнууд ярьж байгаа. Гэтэл шинжилгээний хариу бүрэн гарч дуусаагүй байгаа юм байна. Гаалийн төв лаборатори, Уул уурхай, газрын тосны төв лабораторийн шинжилгээний дүгнэлт гарчээ. Эдгээрийг барьж ярьж буй аж. Харин одоо химийн лабораторийн шинжилгээний дүн хараахан гараагүй байна. Гэхдээ энд нэг зүйлийг онцлох хэрэгтэй. Эдгээр дүгнэлт бодит байдлыг үнэнээр нь гаргаж ирэх найдвар тун бага. Монгол шүү дээ. Дарга даалгавал юу ч хийж мэднэ. Тэгэхээр Орос, Хятад, Солонгос улс руу явуулсан дээжийн шинжилгээний дүн л бодит үнэнийг хэлж магадгүй гэсэн найдвар байгаа юм.
Хотын даргын орлогч Д.Мөнхжаргал тараах материал хэвлэж бизнес хийж байна
Хүний амь эрсдэж, онц ноцтой байдал үүссэний дараа шахмал түлшний сурталчилгаа эрс нэмэгдсэн. Өмнө нь бараг харагдаж үзэгдээгүй уг түлшийг түлэх заавар зөвлөгөө, уриалга сүүлийн өдрүүдэд нэвт явж байна. Нийслэл дэх төрийн алба хаагчид хэдэн өдрийн турш айлуудаар явж заавар зөвлөгөө өгч байгаа. Тэнд бас л арай ч дээ гэмээр явдлууд байна. Ажил хариуцсан нэг ч том дарга өнөөг хүртэл шахмал түлш түлсэн айлд очоогүй байна. Заавар танилцуулахаар очсон төрийн албан хаагчид иргэдэд амаа алгадуулж, загнуулсаар яваагаа учирлаж байгаа юм. “…Та нар өөрсдөө түлж үзсэн юм уу” гээд л таг болгодог байна. Энэ дашрамд хотын иргэдийн зовлонгоор мөнгө олж байгаа нэгэн даргын явдлыг хэлэхгүй өнгөрч болохгүй байх. Нийслэлийн Засаг даргын Агаар орчны бохирдол хариуцсан орлогч Д.Мөнхжаргалыг хүмүүс мэддэг болсон. Айлын шатаж байгаа байшингийн өмнө “сээлфий” хийж олны танил болсон хүн байгаа юм. Энэ хүн гэхэд л ажлын талбар дээрээ биш, хувийн компани дээрээ энэ өдрүүдийг өнгөрөөж байна. Учир нь шахмал түлшний улмаас хүн нас барсны маргаашаас төр гэнэт сэрж, шахмал түлшний заавар зөвлөгөө гэх “бяцхан ном” тараахаар шийдсэн. Одоо айлуудаар гарын үсэг зуруулаад тарааж байгаа танилцуулга л даа. Үүний хэвлэлийн ажлыг өнөөх Агаар орчны бохирдол хариуцсан Хотын орлогч дарга Д.Мөнхжаргал авчихсан байна. Нийт 200 мянган айлд тараах эд, бас ганц хуудас цаас ч биш гэхээр овоо хэдэн төгрөг болно. Хэдэн зуун сая төгрөгийн зардал гаргаж байгаа мэдээлэл бий. Д.Мөнхжаргалын хэвлэсэн айлуудаар тараах материал нь дүүргүүдэд хуваарилагдаж очихдоо тоондоо хүрэхгүй, бас хугаацаандаа хэвлэж чадахгүй байгаа гэх гомдол тасрахгүй байгаа юм байна. “…Чоно борооноор” гэж үг бий. Хотын даргын орлогчийн үйлдлийг ингэж л товчилъё доо.
Шахмал түлшний үйлдвэрт хэрэглээг хангах хүчин чадал бий юу
Хотын 200 мянган өрх айл энэ өвлийн хугацаанд 600 мянган тонн шахмал түлшийг түлнэ гэсэн тооцоог албан ёсоор гаргасан. Гэвч “Тавантолгой түлш” ХХК-ийн үйлдвэр ингэж хангаж чадах эсэх нь эргэлзээтэй. Тус үйлдвэрт өдөрт 1500 тонн түлш үйлдвэрлэдэг. Галлагаа жигдрээгүй байхад нөөц тун багатай байна. Дээрээс нь энэ хүчин чадалдаа тааруулах гэж гал түлдэг айлуудад карт тарааж, өдөрт цөөн шуудайгаар олгоно гэсэн нь бас л асуудал дагуулаад байна. Уг нь хотын иргэд өдийд нүүрс түлээгээ нөөцлөөд авчихдаг. Гэтэл өдөр бүр картаар авна гэдэг бодит амьдралд нийцэхгүй байгаа талаарх гомдлыг бас иргэд тавиад эхэлж байна. 30 жилийн өмнө талх, архиа картаар авдаг монголчууд өнөөдрийн XXI зуунд нүүрсээ картаар авч эхэллээ. Үүнээс гадна дүүрэг бүрээр өөр өнгийн карт тараасан нь бас л “жижиг сажиг” нугалаа үүсгэх бололтой юм. Нэг марзан мэдээлэл цагдаад иржээ. Сүхбаатар дүүргийн нэгэн иргэн түлшээ авахаар зам дагуу машинаа зогсоожээ. Түлш худалдаалж байсан хүн картыг нь харчихаад “…Та манай дүүргийнх биш байна. Замын нөгөө талд Чингэлтэй дүүргийн хүмүүст өгнө” гэсэн байна. Хойшоо явж байгаа хүн урагшаа буцаж эргэнэ гэдэг юу болохыг бид сайн мэднэ дээ. Үүнээс болоод түлш худалдагч, Сүхбаатар дүүргийн иргэн хоёр зодолдож, сүүлдээ цагдаад очсон байгаа юм.
Эцэст нь шахмал түлшний цаана наана болж байгаа явдал товчдоо иймэрхүү байна. Хамгийн гол нь бүх бодит мэдээллийг албаны хүмүүс олон нийтээс нууцалж байна. Тэд өнөөг хүртэл түлшиндээ итгээд байна гэхэд хэцүү. Гэсэн атал Хотын даргын орлогч эмэгтэйн адил шахаа наймааны асуудал хүртэл энэ түлшний араас сонсогдох боллоо. Уг нь хүний амь шахмал түлшийг түр хориглоод, түүхий нүүрсээ оруулж ирэх өдрүүдийн хүйтнийг давах хэрэгтэй гэдгийг зарим эх сурвалж сануулж байгаа юм. Гэвч засаг төрийн бодлого арай өөрийг сэтгээд байгаа бололтой. Уг нь хүний аминаас үнэтэй Засгийн газар, албан тушаал, шахмал түлш гэж үгүй билээ.
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
