Таны элэг эрүүл үү?

Элэг хүний хамгийн том шүүрлийн булчирхай бөгөөд ойролцоогоор 1,5 кг жинтэй. Цээжний баруун талд өрцний чанх доор байрлана. Элэг хоол боловсруулах, цусны эргэлтийг хангах, бодисын солилцоог зохицуулах, бие махбодийг хоргvйжvvлэх онцгой үүрэгтэй, өөрөөр хэлбэл биеийн химийг зохицуулагч лаборатори гэсэн үг юм.

Хэрэв элэг муудвал хvний бие бvхэлдээ суларч өвчилдөг.

   Цөсний хүүдий нь жижгэвтэр лийр мэт хэлбэртэй хоол боловсруулах эрхтэн юм. Элэгний доор байрлаж, цөсний цорго болох олон тооны гуурсаар элэгтэй холбогддог. Элэгнээс ялгарсан цөс нь цөсний хүүдийд хуримтлагдан арван хоёр хуруу гэдэс рүү юүлэгддэг. Цөс нь хоол хүнсэн дэхь өөх тосыг задлах, уусамтгай болгох үүрэгтэй. Цөсөнд чулуу үүсч яваандаа хурц үрэвсэл болдог.

    Элэгний өвчлөлтөөр Монгол Улс дэлхийд нэлээд дээгүүрт “толгой цохиж” явна. Монголчуудын бараг 70-80 хувь нь элэгний өвчтэй. Таван хүн тутмын нэг нь шарлаж байсан гэсэн судалгаа байдаг юм билээ. Нээрээ ч гэр бүлийнхнийх нь хэн нэг нь шарлаж үзээгүй хүнтэй айл олъё гэвэл өвснөөс зүү эрэхтэй адил болох биз ээ.

Эгчийгээ би элэгний өвчнөөр алдсан

  Эгч маань уг нь бие сайтай, тарган цатгалан, амьдралд мах­руун, барагтай л бол ёо гэж дуугардаггүй хүн л дээ. Хэдэн жилийн өмнө түүнийг цөсний чулуутай байна авахуул гэж эмч хэлжээ. Цөсний хагалгаа байтугай шүдний эмнэлэгт ч очих дургүй эгч минь элдэв эм ууж өвчнөө намжаасаар өдий хүрчихэж. Ажил ихтэй байдгаасаа болоод ч тэр үү ”За нэг өдөр л тэр чулууг нь авахуулна” гээд л явдаг байлаа. Харин жилийн өмнөөс эгчийн маань бие гэнэтхэн муудаж, ядарч сульдах болсон юм. Тэгээд аль сайн гэсэн эмнэлгийн хаалгыг татаж үзэв. Эмнэлэг болгон л өөр өөр онош тавина. Ямар эмчилгээ хийлгэх нь тодорхойгүй. Бие нь улам муудсаар байлаа. Арга ядаад урагшаа явлаа. Гэтэл элэгний хавдар нь эцсийн шатандаа орсон байна гэх нь тэр. Хүний нутагт эгчийгээ нүд аниулчихгүй юмсан гэж бодогдов. Ирээд арга чарга байж магад гээд дахиад л орчин үеийн болон ардын эмнэлгээр баахан явлаа. Тусыг эс үзэв. Ингээд л би хайртай эгчээсээ хагацаж элэг эмтэрсэн хүн дээ. Ийм гашуун зовлонг Монголын олон олон хүн амссаар байна. Гэтэл элэгний өвчнөөс хүн өөрийгөө сэргийлж, бас тэр нь тийм эдгэдэггүй өвчин үү, гэтэл бас үгүй ажээ. Үүний гол буруутан хүмүүс бид өөрсдөө юм. Бид эрүүл мэнддээ дэндүү хайхрамжгүй ханддагаас харамсаад баршгүй аюулт өвчний үүр уурхай болдог байна.

  Энэ дугаарынхаа хавтасны сэдвийг элэгний өвчлөлийн талаар бэлтгэлээ. Эрүүл энх, аз жаргал­тай, элэг бүтэн амьдрах боломж бидэнд бий юм шүү гэдгийг та бүхэндээ сануулахыг зорьсон билээ.

  Элэг хамгийн чухал эрхтэн

  Нас бие гүйцсэн эрүүл хүний элэг дунджаар 1200-1800 г жинтэй, хүний биеийн жингийн 2-3 хувийг эзэлдэг. Энэ эрхтэн хүний хамгийн том шүүрлийн булчирхай бөгөөд нэг ёсондоо хүний биеийн химийн урвалыг зохицуулагч лаборатори л гэсэн үг. Элэг хэрэв бодисын солилцооны үүргээ гүйцэтгэж чадахгүй бол бүх бие хороор дүүрч үхлийн ирмэгт хүрдэг. Элэг нь цусан дахь саха­рын хэмжээг хэвийн хэмжээнд байлгах, илүүдэл сахарыг гликоген болгон нөөцөлж хэрэгцээтэй цагт нь гаргаж зарцуулдаг. Хvрээлэн байгаа орчин болон хоол хvнс, ундны усаар дамжин хvний биед орж байгаа хvнд металл, химийн бодис, мөн нийлэг эм зэрэг нь элгэнд очоод задарч хоргvйждэг байна. Элэгнээс ялгарсан цөс нь цөсний хvvдийд хуримтлагдан нарийн гэдэс рvv юvлэгддэг. Цөс нь хоол хvнсэн дэх өөх тосыг задлах, уусамтгай болгох vvрэг­тэй.

  Аваар ослоос болж элэгний тал нь ажиллахаа болилоо гэхэд үлдсэн хагас нь хүний биеийн бүхий л хэрэгцээг хангаж чаддаг гэнэ. Өөрөөр хэлбэл тэр үлдсэн хэсэг нь хэдэн өдрийн дотор нөхөн ургах чадвартай ажээ. Эмч нар энэ гайхамшигтай чанарыг нь хүнд элэг шилжүүлэн суулгах аргад хэрэглэдэг байна.

 Амьдралын буруу зуршлаас болж элэг өвчилдөг

  Манайхан ажилдаа яарч байна гээд өглөөдөө ихэвчлэн өлөн гардаг. Энэ нь бүр гэм биш бүр зан болчихсон. Өдөр нь аль тааралдсан цайны газраа орж хоёр гурван хуушуур авах юм уу, эсвэл шарсан хуурсан хоол захиалж иднэ. Нэлээн орой нэг их өлссөн хүн гэртээ очоод жаал өөх тостой хоол гэдсээ дүүртэл идчихээд л унтаад өгнө дөө. Үүнийгээ магадгүй зарим хүн эрүүл зөв амьдралын хэв маяг ч гэж ойлгодог байж болох юм. Шарсан мах амттайг ч хэлэх үү? Монголчууд бид ихэвчлэн шарсан хайрсан, хуурсан хоол иддэг. Гэтэл эрүүл мэнддээ дайн зарлаж яваагаа бид огтхон ч ухаардаггүй. Ялангуяа залууст энэ хамгийн их хамаатай.

  Сүүлийн үед залуучууд оффи­сын ажилд илүү дурлах болсон. Тохилог албан газарт зөөлөн сандалд тухалж, компьютерийн өмнө хэдэн цагаар ч хамаагүй хөдөлгөөнгүй суудаг хүн бидний дунд хэдэн зуун мянгаараа байгаа даа. Явган ч алхахаас тээршаана. Хэдхэн алхмын газар машин унаж тансаглаад л. Хүн харахад л сайхан тарган цатгалан хүн байх боловч цаанаа тэр хүний элэг нь өөхөлчихсөн байдаг ажээ. Хүн хэр их тарган байна, элэг нь төдий чинээ их ачаалалтай байдаг гэнэ. Түүгээр зогсохгүй нойр булчирхай, зүрх нь өөхөлж, яваандаа бүхий л эрхтнийг хамарч сүүлдээ элэгний хатуурал цирроз болдог. Хэдийгээр элэг ачаалал дааж нөхөн сэргээгдэх чадвартай эрхтэн хэдий ч архи уух, буруу хооллох, эм ихээр хэрэглэх болон элэгний халдварт өвчнөөс болж үрэвсэх нь элбэг. Элгэнд мэдрэлийн эсүүд байдаггүй учраас өвчин үүсч, цаашаа идэж байгаа нь хүнд эхлээд мэдрэгддэггүй байна. Харин хэвийн хэмжээнээсээ томро­ход гаднах арьсан бүрхэвч нь сунаж өвчтөнд мэдрэгддэг ажээ.

Элэгний дайсан-архи

  Бид бүгд л архины хор уршгийг мэддэг боловч, харамсалтай нь энэ гашуун усанд бүх нийгмээрээ живээд байна. Бүр “Бага зэргийн архи эрүүл мэндэд тустай” гэж өөрсдийгөө тайвшруулахыг нь яана. “Улаан дарс цус төлжүүлдэг, цагаан дарс зүрх судсанд сайн” гэж мэргэжлийн зарим хүмүүс ч хэлдэг. Мэргэжилтнүүд өдөрт 10 градусын алкоголь агуулсан (100 ml тутамд 10гр алкаголь) архинаас 150 мл ууж (нэг шилэн аяга) болно гэж үздэг. Хэр үнэн худлыг нь нарийн сайн судалдаггүй. Архи зүрх судсанд сайн, бас нас уртасгадаг гэсэн буруу онолын эхлэл нь 1980-аад онд анх тавигджээ. Энэ талаарх материал анх 1979 онд алдарт “Lancet” сэтгүүлд нийтлэгдсэн байна. Гэтэл тун бага гэж үзэж байгаа дээрх 150 мл архийг уусан хүн архины сайн нөлөөг харъя гэхээсээ өмнө элэг болон бусад эрхтнээ энэ хэмжээний архинд хэрхэн хордож байгааг мэдэх хэрэгтэй. Өдөр бүр нэг хундага дарс уудаг хүн найр хуримд очоод “Би нэгээс илүүг уудаггүй” гэж татгалзаад суугаад байж чадахгүй. Түүнтэй адил хэдий тохируулж уудаг хүн ч гэсэн ямар нэг зовлон бэрхшээлтэй тулгарсан үедээ согттолоо уухгүй гэх баталгаа огт байхгүй.

  Судалгаанаас харахад хүмүүс ихэнхдээ баясаж, цэнгэж, таашаал авах гэж архи хэрэглэдэг байна. Архи дарс худалддаггүй баар цэнгээний газрууд огт байхгүй байгаа нь үүний нэг баталгаа юм. Үүнээс гадна хүмүүс төрсөн өдөр, үдэшлэг, хурим, баярын цэнгүүний үеэр согтууруулах ундааг хамгийн их хэрэглэдэг байна. Хамт олонч, нийтэч гэсэн тодотгол өгсөн энэ байдал нь хүнийг архинд оруулах эхний алхам болдог. Согтууруулах ундаа хэрэглэх өөр нэг шалтгаан бол сэтгэлийн мэдрэмжийг дарах явдал юм. Хүмүүс гутарч гуниглах, стресст орох, сэтгэлээр унахдаа согтууруулах ундаа хэрэг­лэж түүнээ аль болох мар­тахыг оролддог. Гэтэл энэ нь тэр хүнийг сэтгэл санаа, бие махбодь аль аль талаар нь улам л доройтуулдаг. Архинд орсон хүмүүс уухгүй бол тэвчиж чадахаа байж донтож эхэлдэг. Архи хүний биеийн шингэн хэсэгт уусч элгээр шүүгдээд бөөрөнд очдог. Харин хэтрүүлэн уувал элэг шүүж дийлэхгүй бөгөөд архи шууд цусанд шингэдэг ажээ. Элэг, бөөр хоёр архийг цэвэрлэхийн тулд өөрөөсөө хэрээс хэтэрсэн их хүч гаргаж ажилладаг гэнэ. Бөөр биед шингэсэн хорт бодисыг ялгаад шээсээр дамжуулан гадагшлуулдаг. Хэрэв их хэмжээ­ний архи биед шингэсэн байвал хорны зарим хэсэг нь гадагшилж чадахгүй биед үлддэг. Ингээд архи даах чадвар улам мууддаг байна. Энэ нь таны элэг эмчид үзүүлэхэд хэвийн гэж гарч байгаа ч гэсэн муудаж эхэлсний шинж тэмдэг юм. Хэтэрхий их архи нь биеийн бусад хэсгийг хэдэн хэсэг тасчин хаяхтай адил байдалд хүргэдэг ажээ.

Архинаас болж муудсан элэг хожуу илэрдэг

  Элэг архийг биед оронгуут нь задалдаг. Гэтэл элэгний цэвэрлэж чадах архины хэмжээ хязгаартай байдаг ажээ. Энэ хэмжээ хэтэрвэл элэг тэр их архийг цэвэрлэхийн тулд хамаг хүчээ зарцуулдаг бөгөөд бусад үйл ажиллагаа нь зогсож хоол хүнсээр орж ирж байгаа эсвэл өөр замаар орж байгаа хорыг цэвэрлэхээ түр зогсоодог. Өөрөөр хэлбэл, хөөр­хий муу элэг архийг цэвэрлэх гэж ноцолдож байх хойгуур бусад хор биед чөлөөтэй нэвтэрч байна гэсэн үг. Тэгвэл хүн өдөр бүр бага хэмжээгээр архи хэрэглэдэг бол байдал тун хүндрэх бөгөөд элэгний эсүүд ядарч өвчилж эхэлдэг.

  Ойр ойрхон хугацаагаар нэг хундагаас илүү архи уудаг хүмүү­сийн хувьд ирээдүй тун бүрхэг болж байна гэсэн үг. Учир нь элэг зөвхөн архийг цэвэрлэхийн тулд байнга ачаалалтай ажилладаг тул бие нь хороосоо хэзээ ч ангижирч чаддаггүй, байнгын хор шингээж байдаг. Байнгын ачаалалтай ажил­ладаг элэг архины гепатит ба цирроз болдог. Элэгний дөрөвний гурав (3/4) нь өвчилж муудахаас нааш тухайн хүнд ямар нэг өвчин зовиур өгч мэдрэгддэггүй. Харин ийм хэмжээнд өвчилж ажиллагаагүй болж эхлэхэд өөрт мэдрэгдэж эхэлдэг. Харамсалтай нь энэ үед аль хэдийнэ хожимдсон байдаг ажээ. Тийм учраас балгах дуртай нэгэн бол аль эсвэл балгахаас буцдаггүй хүн бол эхнээсээ тодорхой хугацаанд эмчид үзүүлж, шинжилгээ хийлгэх ёстой гэнэ. Элэгний өвчнийг эрт оношил­бол эмчилж болдог байна.

Элэгний онош

  Сүүлийн үед архи, өөх тостой хоол, мөн өмнө дурдаж байсанчлан байнгын хөдөлгөөн­гүй байдлаас болж нийгэмд таргалалт газар авч элэг өөхлөх өвчин манайд ихэсчээ. Элгээ өөхөлж байгааг хүн эхлээд мэдэр­дэггүй байна. Харин хоолоо­роо гам хийж турах эмчилгээг 4-8 долоо хоногийн хугацаанд хийхэд элэг өөхлөх өвчин 100% эдгэрэх боломжтой гэж эмч нар үздэг. Дайны үед буюу хоол хүнс дутуу дулимаг, архи огт хэрэглэдэггүй тэр цагт халдвараас өөр элэгний өвчин байгаагүй гэж германы эрдэмтэд судалгаандаа дурджээ. Архи, өөх тос, хортой бодис, элэгний вирус бүгд л элэгний эсийн бодисын солилцоог өөрчил­дөг байна. Элэгний эсүүд үхэхэд орон зай нь өөр төрлийн эд эсээр бөглөгддөг тул элэгний өвчин удаан үргэлжлэх тутам тэр орон зайд өөр эд урган сорвиждог байна. Үүнийг цирроз гэдэг. Манайхан заримдаа “элэг хатуурах” ч гэлцдэг. Тэгэхээр хатуураагүй үлдсэн эрүүл, зөөлөн элэгний ачаалал нэмэгдэж их болсноос хорт бодис ялгарч чадахгүй эзнээ буцааж хордуулдаг байна.

  Гепатитын архаг үрэвслээс болж мөн элэг хатуурч түүнээс үүдэн элэгний хорт хавдар үүсдэг. Өөрөөр хэлбэл, элэгний гэмт­сэн эсийн орон зайд шинэ эс ургаж үргэлжийн нөхөн сэргээлт явагдагдахад гэнэт нэг эс хяналтгүй олширч хорт хавдрын эх тавигддаг байна. Гэхдээ хорт хавдрыг цаг тухайд нь зөв оношил­бол 80-90% бүрэн эдгэрдэг ажээ.

Элэгний халдварт өвчин. Солон­гос явж ажиллах гэтэл шинжилгээгээр С гепатиттай гээд гарчихлаа, нөгөөх нь эдгэрдэггүй яана аа? гэсэн яриаг та лав нэг бус удаа сонсож байсан биз ээ. Гэтэл С вирусыг ганц хоёр долоо хоног эм уух төдийхнөөр бүрэн устгах боломжгүй гэнэ. Энэ өвчнийг эдгээхийн тулд хүний хувийн онцлогоос шалтгаалж 12 сар хүртэл удаан хугацаанд нарийн эмчилгээ хийдэг гэдгийг хүмүүс тэр бүр мэддэггүй нь харам­салтай. Дэлхий дээр С гепатитын халдвартай 500 сая орчим хүн байдаг ажээ. Элэгний вирусын халдварт өвчин. Гепатитын А, В, С, D, Д, Е, F гэх мэтчилэн олон төрлийн вирус байдаг. Үүнийг эрдэмтэд нээж судалсан дарааллаар латин үсгээр ийн нэрлэжээ. Эмнэлэгт аль вирусын төрөл вэ гэдгийг нарийн оношилдог. Ингэж нарийн оношилсноор тус вирусын төрөлд зориулсан эмчилгээ хийдэг байна. Өнгөрөгч онд Монгол улсын хэмжээгээр арван мянган хvн вируст гипапитаар өвчилсөн нь нийт халдварт өвчний 43%-ийг эзэлж байна. 6-7 жирэмсэн эхээс нэг нь вирус тээгч, гурав хvртэлх насны хvvхдvvдийн 60 орчим хувь нь уг өвчний вирусын халдвар авсан нь тогтоогдсон байна. Энэ хvvхдvvд насанд хvрсэн хойноо элэгний vрэвсэл, хорт хавдраар өвчлөх магадлал маш өндөр гэнэ. Вирусын архагшилт яваандаа элэгний хатуурал болдог. Зарим үед өвчтөний биеийн байдал тодорхой нэг түвшинд тогтоод өндөр настай болтлоо энэ өвчнийг тээж явдаг тохиолдол ч зөндөө бий. Гэвч хүн дотроо нэг л тайван биш, гэр бүлийнхэндээ халдаачих болов уу, би хэр удаан наслах бол, надаас эрүүл хүүхэд төрөх болов уу гэж үргэлжийн түгшүүртэй амьдардаг байна.

Элэг өвдөхөд илрэх шинжүүд

  Элгэнд өөрчлөлт орсны анхны шинж тэмдэг нь нойр муудах, амархан ядрах, нозоорч хэвтмээр болох зэргээр илэрнэ. Аажимдаа арьсан дээр хvрэн заримдаа ганц хоёр улаан толбо гарах, загатнах, гэдэс цанхайх, хоолонд дургүй болох, арьс өнгөө алдах гэх мэт шинж тэмдгvvд илэрдэг.

Яагаад элэг өвчлөхийг шарла­лаа гэж ярьдаг вэ?

     Хүний цусны улаан бөөмс гурван сарын наслалтай. Түүний дараа элгэнд задран устаж оронд нь шинэ улаан эс үүснэ. Элгэнд задрах үедээ Bilirubin гэдэг шар өнгийн уураг болон цааш задардаг. Гэтэл өвчилсөн элэг үүнийг задалж чадахгүй тул цусанд цугларч хүний арьс шар өнгөтэй болдог байна. Түүний хажуугаар бас шээс улаан хүрэн шаргал, өтгөн нь шаргал цагаан болдог.

Гэдэс цанхайх. Элэг гэмтэхэд хангалттай цөс ялгаруулж чаддаг­гүй тул идсэн хоолны тосыг хүн шингээж чаддаггүй байна. Тэгээд хоол идсэний дараа гэдэс цанхайдаг шинж илэрдэг байна. Элэг өөрчлөгдөхөд хүний арьс бас өөрчлөгддөг. Таны арьсан дээр тухайлбал хамар, нүүр, хүзүү, цээж шуун дээр нэг цэгээс салбар­ласан жижиг судлуудтай улаан цэгүүд байна уу? Хатуурсан элэгнээс болж судас даралтанд ордог тул арьсан дээрх цусны улаан судлууд тодордог байна. Гарын алга чинь ямар өнгөтэй байна вэ? Гарын алга улаан тод толботой бол элэг чинь өвчилж байгаагийн шинж гэнэ. Таны хумс цагаарч бас долгион­той болсон уу? Элэгний архаг өвчний улмаас хумсны гол суурь бодис болох креатин гэдэг бодисонд өөрчлөлт ордог. Тэгэ­хээр хумс өөрчлөгдөнө гэдэг элэг­ний өвчний нэгэн дохио болдог байна. Хүний биед бэлгийн өөрчлөлт гарах уу? Элгэнд бэлгийн дайв­рын боловсруулалт ба устгал явагддаг. Элгэнд өөрчлөлттэй болсон үед эрэгтэй хүн бэлгийн чадваргүй, эмэгтэй хүний сарын тэмдэг өөрчлөлттэй ирдэг ажээ.

  Элэгний ачаалал хэтэрч, vрэв­сэж өвчлөх эхний vед ямарваа нэгэн зовиур илэрдэггvй учир хvмvvс анзаарахгvй байсаар өвчнөө хvндэрсэн хойно нь эмчид ханд­даг. Нөгөө талаас манай эмнэл­гvvдийн тоног төхөөрөмж хоцрогдсоноос элэгний өвчнийг эрт илрvvлэх боломж муутай. Тийм учраас өөрөө өөрийгөө хянаж анхны шинж тэмдэг илрэнгvvт эмнэлэг vзvvлж эмчлvvлбэл өвч­нийг бvрэн анагаах, архагшсан бол өвчлөлтийн явцыг зогсоож амжина.

Элэгний өвчнөөс өөрийгөө яаж хамгаалах вэ?

  Өөрийнхөө элгийг та л хайрлаж эрүүл байлгаж чадна. Танаас нэг их зардал, хүч шаардахгүй байх энгийн хэдэн зөвлөмжийг хүргэе.

• Архи бүү хэрэглэ.
• Хөгц, мөөгөнцөртэй хүнс бүү хэрэглэ
• Эмийг зөвхөн эмчийн заавраар хэрэглэ.
• Шаардлагагүй бол тариа хийлгэхээс зайлсхий.
• Ажил амралт, хоолны дэглэмээ зөв зохицуул
• Тариа хийлгэхдээ нэг удаагийн тариурын бүтэн байдлыг шалгаж үзэх, заавал өөрийнхөө дэргэд задлуулж бай.
• Шаардлагагүй бол цусаа шүүлгэхээс зайлсхий.
• Шивээс хийлгэхээс аль болох зайлсхий.
• Найдвартай шүдний эмнэлгээр үйлчлүүлэхийг хичээ.
• Замбараагүй бэлгийн амьдралаас татгалз.
• Сэтгэлд тааламжгүй газар хооллохоос зайлсхий.
• Өдөрт дор хаяж 3-5 удаа гараа угаа.
• Нийтийн угаалтуурт гараа угаагаад усны хаалтыг давхар угаасны дараа дахин гараа угаагаад усаа хаагаарай.

  Элгээ өвчилсөн эсэхийг мэдэ­хийн тулд бид эхлээд эмчид очих хэрэгтэй болдог. Тэгээд баахан шинжилгээ өгдөг. Тэгсэн атлаа энэ шинжилгээнийхээ учрыг нь ч олдоггүй Энэ талаар мэргэжлийн эмчийн зөвлөгөөг танд хүргэе.

УКТЭ-ийн клиник лабора­торийн тасгийн их эмч, магистр Ж.Саранцэцэгтэй ярилцлаа.

  - Элгээ өвчилсөн эсэхийг мэдэхийн тулд ямар шинжилгээ өгөх шаардлагатай байдаг вэ?

  - Эхлээд дотрын нарийн мэргэжлийн эмчид үзүүлж байж, холбогдох шинжилгээнүүдийг өг­дөг. Хүмүүс заримдаа сайн дураа­раа элэгнийхээ үйл ажиллагааг хэвийн эсэхийг мэдэхийн тулд шууд шинжилгээ өгдөг. Ийм тохиолдолд ерөнхий цөөн үзүүлэл­тийг л шалгадаг. Энэ нь тийм ч хангалттай биш. Нэлээд хэдэн шинжилгээг цогцоор нь өгөх нь зүйтэй. Биохимийн, цусны ерөнхий болон бүлэгнэлтийн, мөн шээсний шинжилгээ өгөх хэрэгтэй. Цусны шинжилгээгээр цусны цагаан эс, ялтас эс, бүлэгнэлт, протромбины хугацаа зэрэг үзүүлэлтийг тодорхойлдог. Мөн вирусын В, С маркер, хавдрын маркер, аутоиммуны зарим үзүүлэл­тийг ч үзэх шаардлагатай болдог. Шээсний шинжилгээгээр шарласан эсэхийг үздэг. Дан ганц лабораторийн шинжилгээгээр бүх зүйл тодорхойлогдохгүй. Биохими, цусны шинжилгээг судаснаас нэг хатгалтаар авна. Хариу нь тухайн шинжилгээний хийгдэх арга, хугацаа­наас хамаараад харилцан адилгүй.

  - Шинжилгээ өгөхийн өмнө биеэ яаж бэлдэх вэ?

  - Шарсан, хуурсан, хэт хурц хоол идэхгүй байх, долоо хоногийн өмнөөс архи хэрэглээгүй байх хэрэгтэй.

  - Хоёр өөр газар нэг төрлийн шинжилгээ өгөхөд хариу нь хоорондоо зөрөөд бай­даг. Энэ ямар учиртай вэ?

  - Хэмжигч багажийн мэдрэг чанар, хэмжих үзүүлэлтийн нэгж зэрэг нь өөр өөр байж болох юм. Лабораторийн ажилтны ур чадвараас ч шалтгаалж болох юм. Хүний биеийн өөрчлөлт бас хамаатай. Тухайн үед элгэнд нөлөөлдөг эм уусан байж болох юм. Ер нь хүний биеийн бодисын солилцооны өөрчлөлт их богино хугацаанд байнга явагдаж байдаг. Нэг эмнэлэгт шинжилгээ хийлгээд, долоо хоногийн дараа өөр газар дахин өгөхөд хариу нь өөр гарах тохиолдол бий. Гэхдээ тухайн үед өгсөн шинжилгээний хариуг гол болгож үздэг.

Өөртөө зориулан бэлтгэсэн хоол хамгийн эрvvл

  Элэгний өвчтэй хvний хоолны дэг буюу ямар хоол идэж юуг хязгаарлах нь хүний биеийн онцло­гоос хамаардаг. Яваандаа элэгний vрэвслийг дагаад цөсний хvvдий vрэвсэж, чулуужих нь элбэг. Хоолыг хэт хориглох, vндэслэлгvй болгоомжлох нь уураг, нvvрс ус, өөх тос, аминдэм, бичил тэжээлийн дуталд хvргэж турж эцэх, бие махбодийн шим тэжээл, аминдэм, эрдсийн тэнцвэрт байдал алдагдан өвчин эсэргvvцэх чадвар сулран тамирдуулдаг байна. Энэ нь элэгний өвчний явцыг гvнзгийрvvлэх, архагшуулах, ядраах, амархан өвчлөмтгий болгох тул хоол хvнсний тодорхой ойлголт, мэдлэг, дадалтай байж зөв хооллох нь чухал. Элэгний өвчтэй хүн нэг янзын хоол идвэл тэжээлийн дутагдалд ордог тул янз бүрийн хоол хүнсийг бага порцоор өдөрт олон удаа идэх нь чухал. Уух зүйлийн хувьд бол хэр их уурагтай болон давс хэрэглэсэн тэр хэмжээгээр уух шингэнээ тохируулах ёстой юм байна. Yйлдвэрийн аргаар боловсруулсан хоол нь байгалийн гарал, төрөлх шинжээ алдсан, хэт хиймэл, хvнсний тогтворжуулагч, нөөшлөгч, дvvргэгч зэрэг олон химийн бодис агуулсан байдаг тул шингэц муу, элэгний ачааллыг ихэсгэх, хордуулах зэрэг сөрөг муу талтай. Элэгний эмгэгийн vед амьтны гаралтай өөх, өөхөн тосны хэрэглээг хязгаарлаж, ургамлын гаралтай тосны хэрэг­лээг нэмэгдvvлнэ. Биед хялбар шингэдэг сvv, цагаан идээний тос (цөцгийн тос, бяслаг, зөөхий, сvv, тараг), ургамлын буюу чидун, наранцэцгийн болон шар буурцгийн тосыг өргөн хэрэг­лэх нь элэгний ачааллыг хөнгөл­нө.

      Хооллохдоо ихээр хэрэг­лэж, энергиэ олж авах хүнсний бүтээгдэхүүн бол нүүрс хүчил өөрөөр хэлбэл гурил, будааны бүтээгдэхүүн юм. Давс биед ус цуглуулдаг тул элэгний өвчтэй хүний хоолонд нэмж давс хэрэг­лэхийг хориглодог. Хоолонд орсон давс биед хангалттай байдаг бөгөөд өдөрт 3 гр давс хангалттай гэнэ.

    Хиам, давсалж утсан мах, давстай боов талх, давстай рашаан ус хэрэглэхийг хориглох хэрэгтэй. Элэгний хатууралтай хүний бие магни, кальци, цинк, А, Д, Е витамины дутагдалд орсон байдаг. Архи их уудаг хүний элэг дээрх дутагдлаас гадна В1, В6 витамины хомсдолд орсон байдаг. Элэгний өвчтэй хүнд тараг их сайнаар нөлөөлдөг гэж судалгаанд гарчээ.

  Хоолыг зөөлөн гал дээр удаан чанаж сайтар зөөллөх, эсвэл уураар жигнэж боловсруулах нь элгэнд нэмэлт ачаалалгvй байдаг. Шарах, хуурах аргаар боловсруулсан хоол, тvvхий, дутуу боловсруулсан хоол хvнс, нөөшилсөн, даршилсан, давсал­сан, цуу болон хурц, халуун хоол амтлагчаар амталсан хоол хvнсийг хориглоно. Давсыг аль болох бага хэрэглэнэ. Эцэст нь тэмдэглэхэд гэртээ өөртөө зориулан бэлтгэсэн хоол хамгийн эрvvл.

Халдвар авсан тохиолдолд эмчид даруйхан очоорой

  Эрүүл байж, урт удаан амьдрахын үндэс бол эрүүл мэнд гэдгийг хүн бүр мэднэ. Гэвч бид өвчин, үхлээс айх мөртөө өөрийн эрүүл мэнд, амь настай холбоотой асуудалд дэндүү гэмээр хойрго ханддагийг хүлээн зөвшөөрөх хүн олон. Сүүлийн үед А, В, С вирусээр өвчлөгдөгсдийн нас харь­цангуй залуужиж байгааг тэдний амьдралын өдөр тутмын хэв маягтай холбон тайлбарлаж болох аж. Мөн архи, хүнсний зохисгүй хэрэглээнээс гадна сахарын шижин өвчин ч нөлөөлдөг гэнэ. Гэдсээр шимэгдэн орсон хоол тэжээлийн зүйлийг элэг сайн муугаар нь ялган, өөхийг хайлуулж, булчин, уураг буй болгоход нөлөөлдөг учир эрүүл, амьд явахтай шууд холбоотой эрхтэн юм.

  Манайд элэгний вирусын эмчилгээг сайн хийж чаддаггүйгээс халдвар тээгчдийн өвчин хүндрэх тохиолдол сүүлийн үед газар аваад байгаа. Эдгээр хүмүүсийн дийлэнх нь элэгний хавдартай болж байгаа тухай мэргэжилтнүүд ярьж, толгойгоо сэгсэрдэг. Архаг тээгчдийг тодорхойлох техник, хэрэгслийн хангамж манайд тун тааруу байдгаас иргэд эх орондоо эмчилгээ сувилгаа хийлгэх боломж багатай. Иймээс вирусын халд­вар авсан тохиолдолд иргэд хугацаа алдалгүй эмчид хандах нь чухал гэдгийг хүн бүрт дахин сануулья.

Бид дэлхийн анагаахын хөгжлөөс хоцрогдож байгаа юу?

  Хэрэв элэг хатуурч, хавдар болвол мэс заслын аргаар эмчлэхээс өөр боломжгүй байдаг гэнэ. Ийм мэс ажилбарыг Эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны их сургуулийн Мэс заслын тэнхмийн эрхлэгчээр ахлуулсан баг хийдэг боловч гарах хүндрэл нь их байдаг аж. Иймд төр, засгийн хэмжээнд энэ чиглэлийн техник хэрэгсэл, мэргэжилтнүүдийг эрчимтэй бэлт­гэх ажилд яригдаж байгаа юм.

  Одоо таныг Монголдоо элэгний хэмээн алдаршсан “Шагдар­сүрэн” клиникийн их эмч, академич, доктор профес­сор М.Шагдарсүрэнтэй уул­зуулъя.

  - Яагаад элэгний өвчлөл монголчуудын дунд их байна вэ?

  - Элэгний хорт хавдрын тархалтыг дэлхийн хэмжээнд гурван бүс болгон хуваадаг. Үүнээс хамгийн их эрсдэлтэй бүсэд Афри­кийн дараа Монгол ордог. Социализмын буюу 60-70-аад оны үед шар өвчин халдварын замаар эрчимтэй тархсан. Шар өвчнийг гүйцэд сайн эмчлээгүйгээс болоод элэгний архаг өвчин болж үлддэг. Энэ нь даамжирсаар элэгний хатуурал, хавдар болдог. Энэ үед гарсан шар өвчний хөнөөл өнөөдөр ч үргэлжилсээр байна. Үр хүүхдүүдэд нь ч дамжин халдвар­ласаар л байдаг. Элэг ихэвчлэн вирус, болон хордлогоос болж өвчилдөг. Бэлгийн замаар ч мөн вирус дамждаг. Гэр бүлийн хоёрын нэг нь шарлаагүй мөртлөө элэг нь өвчилсөн байдаг нь үүнтэй холбоотой. Архинаас болж элэг маш эрчимтэй мууддаг. Манайхан социализмын үеэс архийг их хэмжээтэй хэрэглэх болсон. Өөх тостой хурц хоол унд, архи тамхи, будаг зэрэг элдэв химийн бодис, эм тан гээд элэгний хорны тоонд ордог зүйлүүдтэй болгоомжтой хандах хэрэгтэй. Доргио ихтэй муу замаар байнга явах нь бас элгэнд муугаар нөлөөлдөг. Элэг өвчлөхдөө хүчтэй өвдөлт мэдрэгдэхгүй учраас хүмүүс тэр бүр анзаардаггүй. Хүмүүс элгээ өвчилснийг мэдэхгүй явсаар хүндрээд өвчний хожуу шатандаа ороод ирэхээр нь эмнэлэгт ханддаг.

  - Манай эрүүл мэндийн салбарын хөгжил ямар түв­шинд байна гэж боддог вэ?

  - Манайх өндөр хөгжсөн орнуудаас анагаах ухааны хөгж­лөөрөө хоцрогдож байгаа гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Хэдэн жилийн өмнө Нобелийн шагналт эрдэмтэн манай оронд айлчлахдаа: Танайх анагаахын шинжлэх ухаандаа жаахан хөрөн­гө хаяж анхаарахгүй бол хэцүүд­жээ. Ганц том анагаахын их сургууль, томоохон эмнэлэг байгуулчихад энэ жижигхэн улсад бол боломжийн юм даа гэж бай­сан юм. Хүний бөөр шилжүүлэх хагалгаа хийчихээд л бид дэлхийн түвшинд хүрчихлээ гэж яриад байж болохгүй. Хөгжөөгүй байж, бусадтай зэрэгцлээ гээд байж болохгүй байх аа.

  - Таны бодлоор Монгол­чуудын элэгний өвч­лөлийг багасгахын тулд ямар арга хэмжээ авах шаард­лагатай гэж үздэг вэ?

  - Хүмүүс өөрсдөө эрүүл мэндээ хайхрахгүй юм. Яах аргагүй өвдвөл эмчид очно гэсэн сэтгэлгээтэй. Машиндаа 100 доллараар сэлбэг аваад тавьдаг хэрнээ, өөрт нь хагалгаа хийнэ гэхээр энэ хэмжээний мөнгө гаргахаасаа харамлаад бай­даг. Ийм нэг гаж сэтгэлгээ манай­ханд байна. Тэгсэн хэрнээ бусад орнуудад өчнөөн зардлаар эмчлүүлэх гээд яваад байдаг. Гадагшаа 100 сая төгрөг зараад явчих бэнчинтэй хүн байхад, сумаасаа Улаанбаатар орж чадахгүй ч хүн байж л байна. Тэгэхээр гадагшаа явж эмчлүүлнэ гэж цаг мөнгөө зарах биш, Монголдоо монголчуудаа эмчилж аварч чадахуйц хэмжээний хүчин чадалтай, сургалтын баазтай, маш сайн тоног төхөөрөмжтэй эмнэлэг байгуулах шаардлагатай байна. Анагаах ухааныг хөгжүүлэхэд улсаас анхаарч, хамгийн сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмжөөр тоног­лоод, түүн дээр ажиллах мэргэжилтнээ богино хугацаанд бэлтгэж авах хэрэгтэй. Үүнийг төр засаг бодлогын асуудал болгон шийдэх ёстой гэж эрдэмтний хувьд үздэг хэмээн өгүүлж байна.

Өөрсдийгөө хайрлая

  Бид өөрсдийгөө хайхрахгүй явсаар хожуу шатандаа ороод ирэхээр л аврал эрэн эмч, эмнэлэг рүү гүйдэг шүү дээ. Баахан шинжилгээ өгнө. Ядаж байхад онош тодрохгүй эсвэл хоорондоо зөрөөд баахан зовооно. Ингэсээр байтал бие улам муудаж, хэвтэрт ороход хүрдэг. Зарим нь “Эмчилгээгүй” гэсэн үг эмчийн амнаас сонсох нь бий. Гэсэн ч арга чарга юу байна гэж болж өгвөл гадагшаа явж чанартай сайн эмнэлэгт үзүүлэхийг боддог. Харсаар байгаад нэгнийгөө нөгөө ертөнц рүү явуулчихалтай нь биш тав арван цаасны эрэлд хатна. Манай томчууд ч гэсэн элэг нь муудаад ирэхээрээ гадагшаа явж шинжилгээ хийлгэдэг шүү дээ. Бидний хичнээн их мөнгө харь орны эрүүл мэндийн салбарт цутгасан бол? Хэрвээ төр засгаас монголчуудынхаа эрүүл мэндийн төлөө эртнээс санаа тавьсан бол ямар их хэмжээний хөрөнгө мөнгө дотооддоо хөрөнгө оруулалт болж үлдэх байсан бол доо.

  Өвчин тохиолдож аргаа бараад, аврал горилж яваа хүмүү­сийг эмч сувилагч нар маань ч гэсэн туйлын эелдэг, зөөлөн сэтгэлээр хүлээн авч өвчнийг нь ойлгуулан түүнээс хэрхэн ангижирч болох арга замыг нь зааж өгч, сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгдөг байгаасай.

  Анагаах ухаан өндөр хөгжсөн оронд хүмүүс элэгний өвнөөр өвчилсөн ч бүрэн эдгэрдэг байхад манайд элэгнээс болж олон хvн өвдөж ертөнцийн мөнх бусыг vзvvлж байгаа нь харамсмаар байна. Бид дэлхийн анагаах ухааны өндөр хөгжлөөс өдөр хоног тутам хоцорсоор байх шиг. Эцэст нь уншигч танд хэлэхэд та бид өөрсдийнхөө эрүүл мэндээ өөрөө л анхаарч, хоол нойр, ажил амралт, архи тамхиа зохицуулахгүй бол эрлэгийн элч хажууханд чинь байна шүү гэдгийг сануулъя.