“Сэргэлэн Интернэйшнл Экспедишн” ТББ-аас Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхэд хандан нээлттэй ил захидал илгээжээ.
Уг захидалд: “
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Улс орон олон зуун жил оршин тогтнохын тулд үндэстнийнхээ ой санамжийг тээж явдаг билээ. Үндэстний ой санамж нь улс төр биш. Аливаа улсын улс төрийн болон геополитикийн бодлого үндэстнийнхээ ой санамжаар тэжээгддэг билээ. Үндэстнийнхээ ой санамжийг тээдэг төрийг ард түмэн хайрлан дэмждэг, үндэстнийнхээ ой санамжаа үгүй хийсэн төр хүчгүй, ард түмний дэмжлэггүй, түүх соёлоо, газар усаа зардаг гээн шүүмжлэгдэнэ. Ийм төртэй үндэстэн мөхөх жамтай.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Турк улсын төрөөс Билгэ Тооныукукт зориулж музей байгуулах шийдвэр гарчээ. Таны дэмжлэггүйгээр хоёр улсын дунд ийм төсөл үл хэрэгжинэ. Энэхүү үйлийн хор уршгийг үндэстнийнхээ ой санамжаар Монгол Улсын Хүн үндэстэн ард түмнээ ухааруулахын тулд, танд тайлбарлахын тулд, мөн Монгол Улсын дараагийн үе үеийн ерөнхийлөгч нэрийг ийм үйлээс сэргийлэхийн тулд энэхүү ил захидлыг үндэстнийнхээ ой санамжийг сэрээгч “СИЭ” ТББ-аас сийрүүлэн бичиж байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Олон мянган жилийн түүхтэй, Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй голынхоо сав нутгаас хаашаа ч яваагүй, хаанаас ч ирээгүй Монгол улсын Хүн үндэстэн ард түмний үсэг бичгийн соёлыг Турк улсаас түрэмгийлэн булаах бодлогыг явуулсаар байна. Уг бодлогын хүрээнд музей байгуулж, Хүн үндэстний үсэг бичгийг өөрийн болгох үйл ажиллагааг Турк улсаас хэрэгжүүлж байна. Уг үйл ажиллагаанд Туул голын савд орших Билгэ Тооныукукын хадан бичээс энэ ээлжинд өртөв. Тэд музей байгуулна. Музейн үзвэрийг Стамбулын туркын дээдсийн үсэг бичээс гэж тайлбарлана.
Үр дүнд нь 200 орчим сая турк иргэнд энэ үсэг бичгийн соёл Хүн үндэстний үсэг бичгийн соёл биш, Стамбулын туркын дээдсийн түүх, соёл гэх ухуулгыг хийж, Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй голын сав нутаг Стамбулын туркын үндсэн нутаг гэх худал хуурмаг мэдээллийг цацна. Үүний уршгаар Монгол улсын Хүн үндэстэн ард түмний хойчис Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй сав – голомт нутгийнхаа төлөө исламын шашинт ард түмний хойчистой мөнхөд маргалдан тэмцэлдэх болно.
Манай хойчсын толгойноос цус их асгарна. Энэ бол хоёр улсын хоорондын соёлын харилцаа огт биш. Энэ нь манай үндэстэн цаашид орших, эс оршихтой шууд холбоотой амин асуудал мөнөөс мөн. Үүнийг үндэснийнхээ ой санамжийг сэрээгч “СИЭ” ТББ-ын судлаачид урьдчилан харж чадав. Ийм төрлийн үйлийг манай мэргэд биднээс түрүүлж олж мэдээд Монгол улсын Үндсэн хуулийн тунхаг хэсэгт: “Төрт ёс, түүх, соёлынхоо уламжлалыг нандигнан өвлөхийг” дээд зорилго гэж тунхаглав. Мөн “Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”-ын 1.1.6-д “Үндэсний түүх, хэл, соёл, өв уламжлал, зан заншлаа хадгалж, хамгаалж хөгжүүлэх нь Монгол үндэстний оршин тогтнохын үндэс, амин чухал дархлаа мөн” гэж мэргэд маань бичжээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх танд Турк улсаас явуулж буй үсэг бичиг түрэмгийлэл нь ямар аюултай гэдгийг энэхүү ил захидалдаа тайлбарлан ухуулна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө! Та Монгол төрийн тэргүүн, Монголын ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч, Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг хангах үүрэгтэй нэгэн билээ. Энэ бол эрх зүйн актанд, цагаан дээр хараар бичигдсэн таны үүрэг мөнөөс мөн.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Монгол улсын иргэн Ухнаагийн Хүрэлсүх танд юуны түрүүнд Түрэг, Турк хоёрын ялгааг тайлбарлан таниулъя.
Түрэг, Турк хоёр тэмээ, ямаа мэт зөрүүтэй ухагдахуун
Түрэг төрийг үүсгэгчдийн дээдэс нь Суо улсаас гаралтай (нийтийн он тооллын I-II зуун). Тэдний нутаг нь Абакан гол, Енисей голын дунд оршжээ. Улсаа мөхүүлээд тэд НОТ III зуунд Баруун далай буюу Хөх нуурын (өнөөгийн Дундад орны нутаг) баруунд очиж торгоны зам даган нутаглажээ. Ашна таван зуун өрх дагуулан Жужанд очиж (445 он), Алтан уулын өвөрт суурьшин Ру ру-гийн (Жужаны) төмөрчин болов. Ашна овог нь Алтан уулын өвөрт орших овгуудыг өөртөө нэгтгэж, Түрэг аймгийг байгуулжээ. Алтан уул нь дуулга адил тул Ашна овгийн ястнууд “Түрэг” гэж аймгаа нэрлэв.
НОТ-ын 552-р онд Түрэг аймгийн захирагч Түмэн цэрэг хөдөлгөн Жужан төрийг цохиж өөрийгөө Ил хаанд өргөмжлөв. Жужан төрийн хүн амын дийлэнх нь болох Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хануй, Хүнүй сав нутгийн Хүннүгийн хойчис Тэлэ, цагаан хүннүчүүд мөн Түрэг төрийн хүн амын дийлэнх нь болов.
НОТ-ын 580-р оны эхээр Түрэг төрийн их хаан Шаболю, Түрэг төрийн бага хаан Даболю нар муудалцаж улсаа хоёр хуваав. Даболю-гийн хойчис Үсүний буюу Алтай уулсын баруун бэлээс Каспийн тэнгис хүртэлх газар усанд орших Ду лу, Гун Ши ви, Гэ Ло Лу, Чу юуй, И у зэрэг олон тасархай, бутархай овгийг нэгтгэв. Мөн хожим тэд Персийг эзлэв. Баруун Түрэг төрийн байгуулсан Их улс шиг ийм том улс Үсүнь нутагт эрт урьд эс оршжээ. Үсүньд буюу Алтан (Алтай) уулын баруун бэлээс Каспийн тэнгис хүртэлх газар усанд НОТ-ын урьдах II зуунд Роджи, Үсүнь гэх том улсуудын оршсон тухай баримт бий. Баруун Түрэг төр нь тэднээс хамаагүй том улс болжээ.
НОТ-ын 704-р онд Баруун Түрэг төрийн ард түмэн хагаралдаж, Баруун Түрэг төрийг байгуулагч Ашна овгийн үлдэгсэд Дундад орон руу зургаа, долоон түмэн (60 000 – 70 000) хүнээ аван нүүснээр Ашна овгийн байгуулсан Түрэг төр Үсүньд үгүй болов. Харин Перс, Арабын ертөнцийнхөн Алтайн уулсын баруун бэл, Каспийн тэнгисийн хооронд аж төрж байсан мал аж ахуйтан олон овог, аймгийг нийтэд нь “Түрэг” гэж нэрлэх болов. Учир нь тэднийг нэгтгэн хэлэх өөр нэр үгүй ажээ. Ийм түүхтэй учир “түрэг” нь төрийн нэр биш, Үсүнь дэх өөр өөрийн ондоон нэртэй улс, аймгийг ерөнхийлөн дуудах нэршил болон хувирав. Баруун Түрэг мөхсөнөөс 1200 жилийн хойно, 1923-р онд Ататурк БНУ-ыг тунхаглахдаа “Турк” хэмээх тэрхүү нэрийг завшсан түүхтэй. Үсүнь дэх Селджүк, Осман гэх мэт олон овог нь Ашна овгоос гарал үүсэлгүй.
Үтүгэнд 552-р онд Түрэг төр үүсэх үед Алтан уулын баруун бэлээс Каспийн тэнгис хүртэлх газар нутагт орших Ду лу, Гун Ши ви, Гэ Ло Лу, Чу юуй, И у зэрэг олон овгийн хойчис өнөөгийн киргиз, казак, узбек, татар гэх ард түмэн 704-р оноос хойш “түрэг” нэрийг эс хэрэглэжээ. Тэд Ашна овгийн хойчис биш тул уг нэрийг хэрэглэх учир тэдэнд үгүй. Харин Ата Турк уг нэрийг зальжин ашиглажээ
Үсүнь дэх ард түмний хэл зүй, Анатоли дахь турк ард түмний хэл зүй манай Түрэг төрийн Билгэ Тооныукукаас үлдээсэн хадан бичээс дэх хэл зүйтэй огт таарахгүй. Үүнийг “СИЭ” ТББ-ын судлаачид батлав.
Харин Умард түрэг нь 742-р онд мөхөж, эрх баригчид нь мөн л Тан төр рүү дүрвэснээр Тэлэгийн хойчис Уйгур төр үүсэв. Уйгур төрийн Шинэ Могой усны бичигт “Уйгурчууд үлдэгдэл Түргийг хураав” гэж бичжээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Түрэг, Турк хоёр нь тэмээ ямаа мэт зөрүүтэй ухагдахуун мөнөөс мөн.
Монгол Улсын Хүн үндэстэн ард түмэн Түрэг, Турк хоёрын ялгааг үеэс үед санаж явах ёстой.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Үнэн зөв түүх нь үндэстэн оршин тогтнохын дархлаа.
Зохиомол, хуурмаг түүх нь үндэстэн мөхөхийн цондон.
Үнэн зөв түүх нутаг дэвсгэрийн дархлаа.
Зохиомол, буруу түүх нь нутаг дэвсгэрээ алдахын цондон.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Танд үнэн, зөв түүхийг үгүүлье.
Манай баримтат түүх нийтийн он тооллоос урьдах 3-р зуунаас Хүннү төрөөс эхэлнэ.
Сяньби төр нь 13 түмэн Хүннүгийн өрхтэй нийлж улам хүчирхэг болжээ. Жужанчууд Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй голын аймгуудыг нэг нэгээр нь нэгтгэжээ. Жужан төрийн хүн амын дийлэнх нь мөн л Хүннүгийн хойчис Тэлэ, цагаан Хүннү нар байжээ.
Түрэг төрийн хүн амын үнэмлэхүй дийлэнх нь Тэлэ, Хүннү нар. Уйгур төрийг үүсгэгчид мөн л Хүннүгийн хойчис. Зарим эх сурвалжид Уйгур нь Тэлэгийн хойчис гэж буй.
XIII зуунд Хамаг монгол аймгийн Хиад овог хүчирхэгжин Татар аймгийг, дараа нь Хэрэйд, Найман, Мэргэдийг хурааж Их Монгол улсыг байгуулсан билээ. Их Монгол улсын хүн амын үнэмлэхүй дийлэнх нь Хэрэйд Найман, Мэргэд, Ойрад аймгууд болно. Тэдний урьдас нь Хүннүчүүд юм. Үүнийг түүхэн баримтаар бид батлав.
Манай түүхийн ноён нуруу Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй голын сав нутгаас хаашаа ч яваагүй, хаанаас ч ирээгүй Хүн үндэстэн ард түмний түүхээр бичигджээ. Цаашид ч ингэж бичигдэнэ.
Өнөөгийн халх, барга, буриад болон ойрадын хойчис буюу өнөө “баруун монгол” гэгдэх ард түмэн нь Хамаг монголчууд огт биш. Тэдний урьдас Тэмүжинг дагаж Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй голын савд ирээгүй. Тэд Хүн үндэстэн ард түмэн билээ.
Хүн үндэстэн нь XIII зуунд Тэмүжинг Үтүгэнд ирэхээс олон мянган жилийн урьд Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй голын сав нутагтаа аж төрсөөр өнөөг хүрэв. Хүн үндэстэн ард түмэн нь эртний үсэг бичиг, түүх, соёлтой ард түмэн билээ. Үүнийг “СИЭ” ТББ-ын судлаачид эх сурвалжаар, эргэж буцалтгүйгээр батлав.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Одоо танд зохиомол, буруу түүхийг үгүүлье.
Зохиомол, буруу түүхээр Монгол Улсын олонх иргэд улс орноо, Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй сав нутгаа харж байна. Тэд урьдас дээдсээ эзэн Тэмүжинтэй хамт Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй нутгийг эзэлсэн мэт дүрсэлж байна. Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй газар усанд орших өнөөгийн бид Эзэн Чингис хаанынхаа буянаар энд нутаглаж байна гэж тэд ташаа бодно.
Ийм түүх сүүлийн гуч гаруй жилд зохиогджээ. Гол буруу нь Хүн үндэстний түүхийг XIII зуунаар огтолсонд оршино. Базаж хэлбээс Чингис хааны намтарт XIII зуунаас урьдах, хойших түүхийг багтаах бүтэлгүй оролдлогыг Монгол Улсын түүхчид хийсээр өнөөг хүрэв. Үр дүнд нь манай түүх гашилж, түүхээ мэдэх түүхч өнөө үгүй.
Чингис хаантайгаа XIII зуунд Үтүгэнд ирсэн, өөрийн голомт нутаг усгүй цыган шиг монголчууд гэж олон харь улсын ард иргэд биднийг харах болов. Гол буруу нь зохиомол түүхэнд оршино. Түүх зохиох нь буруу үйл. Түүхийг зөвхөн эх сурвалжаар л сэрээнэ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Тэмүжин нь олон мянган жилийн түүхтэй Хүн үндэстний XIII зууны Их хаан билээ. Хүн үндэстний НОТ-ын урьдах III зуунаас эхлэх түүх нь Чингис хааны намтар төдий биш юм. Хэн нэгэн хүний намтарт аливаа үндэстний түүх үл багтана. Чингис хааны намтарт Хүн үндэстний түүхийг хүчээр багтаах боломж үгүй.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Бид үнэн, зөв түүхээ төрийнхөө албан түүх болгох үүрэгтэй.
Хүн үндэстнийнхээ 2300 жилийн баримтжуулсан түүхийг төрийнхөө албан түүх болговоос Турк улсаас үсэг бичиг, түүх, соёл түрэмгийлэх орон зай үлдэхгүй. Үнэн зөв түүх нь оршин тогтнохын тулгуур. Үнэн зөв түүх нь нутаг дэвсгэрийн маань дархлаа.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Одоо манай хэлний тухай чухал сэдвийг хөндөж танд үгүүлье!
Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй сав нутгийн ард түмний хэл нь Хамаг монгол хэл биш Хүн хэл болно.
XIII зуунд Чингис хаан Уйгур үсэг бичиг, Уйгур хэлийг “Эрдэм мэдлэгийн дээд” хэмээн дээдэлж байв. Харин Мөнх хааны үеэс төрийн албыг Хамаг монгол хэлээр, Уйгур үсгээр хөтлөх болжээ.
1947-р онд төрийн үсэг бичгийг кириллээр солихын зэрэгцээ төрийн албан хэлийг Хамаг монгол хэлээс Халх буюу Хүн хэлд шилжүүлсэн байна. Хүн хэл нь Орхон, Туул, Сэлэнгэ, Хүнүй, Хануй сав нутгийн ард түмний “үндсэн хэл” болно.
Халх хэл нь Хамаг монгол хэл биш болохыг батлахын тулд “үг”, “хэл” гэх хоёр ухагдахууныг тайлбарлая.
Үг – ухагдахуун тээгч хэлний нэгж. Морь, үхэр гэх мэт. Үг нь хэл биш. Хамаг монгол, өнөөгийн халх хэлэнд ижил үгс олон бий. Өнөөгийн халх, казак, турк хэлэнд ижил үгс цөөнгүй оршино. Үг ижилсэнэ. Ижилссэн үг гэдэг нь мянга мянган жилийн хугацаанд олон удаа дундын төртэй байсны үр дагавар. Манай хэлэнд орос, англи, грек үгс цөөнгүй бий. Өнөө дэлхий даяар үг урьд урьдаас хурдан ижилсэж буй. Үг өөрөө хэл биш, үг нь хэлний нэгж болно.
Хэл нь харилцах хэрэглүүр буюу утга гаргах зүй тогтлоор холбогдсон үгс. Бүлэг үгсийг тийн ялгал, үйлийн явц, үйлийн цагаар холбож утга гаргана.
Аливаа хэлний тийн ялгал нь цул байх тул өөр хэлний тийн ялгалаар хувилах боломжгүй. Үйлийн явц нь цул, цаг нь цул. Халх хэлний тийн ялгал Хамаг монгол хэлнийхээс өөр. Мөн үйлийн явц, үйлийн цаг нь өөр болно. Хэл ижилсдэггүй, үг ижилсдэг зүй тогтолтой.
“СИЭ” ТББ нь Түрэг, Уйгур төрийнхөө хадан бичээсийг судалж, нийт үгийнх нь 95 хувь манай үгс байна гэж дүгнэсэн билээ. Бид Түрэг, Уйгур төрийнхөө хадан бичээсийг хэл зүйгээр бус үг зүйгээр нь судлав.
Алтан дэвтэр буюу Монголын нууц товчоо түүхэн эх сурвалжийг хэл зүйгээр нь судлав. Тийн ялгал бүрийг нь, үйлийн явц бүрийг нь, үйлийн цаг бүрийг нь тогтоов.
Аливаа хэлийг, мөн эртний бичгийг үг зүй, хэл зүйгээр шинжилсэн судалгааг бүрэн судалгаа гэж олон улсын хэл зүйчид үзнэ.
Дараа нь өнөөгийн Халх хэлний зүй тогтол, Хамаг монгол хэлний зүй тогтлоос тэс өөр болохыг тогтоов. Халх хэл нь Хамаг монгол хэлний аялга биш бие даасан хэл болохыг нотлов. Халх хэл нь Хүн хэл. Хүн хэлний тийн ялгал, үйлийн явц, үйлийн цаг нь Түрэг, Уйгур төрийн хадан бичээст оршино.
Стамбулын турк ард түмний болон Үсүнь дэх казак, киргиз, узбек ард түмний хэл зүй нь Тооныукук хадан бичээс дэх хэл зүйгээс өөр аж. Тэдний хэл зүй буюу тийн ялгал, үйлийн явц, үйлийн цаг Түрэг, Уйгур төрийн хадан бичээс дэх тийн, ялгал, үйлийн явц, үйлийн цагтай үл таарна. Үе үеийн судлаачид Дундад Азийн буюу Үсүний ард түмний хэл зүйгээр Түрэг, Уйгур төрийн хадан бичээсийг тайлах оролдлого хийж олон хувилбарыг гаргажээ.
В.Бартольд зэрэг XX зууны хэл зүйчид үүнийг мэдэж, энэ тухай олон нийтлэл бичин их сургуулиудад лекц уншиж байжээ.
Түрэг, Уйгур төрийн хадан бичээс нь Хүн хэлээр бичигджээ. Үүнийгээ их, дээд сургуульд заах аваас Турк улсын төрөөс үсэг бичгийн түрэмгийлэл хийх боломжгүй болно. Хүн хэл нь манай нутаг усны дархлаа мөнөөс мөн.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Танд орчин цагийн хэл нь эвдэрхий хэл болохыг үгүүлье.
Хэл нь бидний харилцааны хэрэгсэл төдий биш, сэтгэн бодох үйл явцыг бүрэлдүүлдэг маш чухал хэрэгсэл.
Өнөө Монгол Улсын Ерөнхий боловсролын сургуулийн 1-р ангид орох, орсон хүүхдийн сэтгэхүйг бусад орныхтой харьцуулахад огцом хоцорч байгаа нь эвдэрхий хэлтэй холбоотой.
Хүн үндэстэн ард түмэн 1947-р он хүртэл бичгэн хэлээ Хамаг монгол хэлээр мөн оноос Халх буюу Хүн хэлээр явуулсаар өнөөг хүрэв.
Манай хэл шинжээчид “Орчин цагийн монгол хэл” гэх онол гаргав. Олон ижил үгтэй хоёр өөр хэл дотор төөрөлдөн XIII зууны “Алтан дэвтэр” дэх хэл зүй хөгжөөд өнөөгийн хэл болов гэж тэд тодорхойлов.
1947 онд төрийн бичгэн хэлээ Хамаг монгол хэлнээс Хүн буюу Халх хэл рүү шилжүүлснийг огт ойлгосонгүй өнөөд хүрэв. Таны дэргэдэх “Хэлний бодлогын үндэстний зөвлөл” гэх утга зүйн алдаатай нэр бүхий байгууллагын С.Дулам, Ц.Өнөрбаян, М.Базаррагчаа тан хэлний нөхөд хоёр хэлний дунд төөрөгсөд болно. Хэл зүйгээр буюу харъяалах тийн ялгалаар “бодлогын зөвлөл” гэж хувиргаж үл болно. Бодлого нь хийсвэр ухагдахуун, зөвлөл нь бодит хүмүүсээс бүрдэх байгууллага учир энэ тохиолдолд нэгэн нэгнийхээ хэсэг үл болно. Иймд үйлээр нь “Хэлний бодлого боловсруулах үндэсний зөвлөл”, “Хэлний бодлого хэрэгжүүлэх үндэсний зөвлөл” гэх мэтээр тодорхойлох нь зүйтэй.
Иймд хоёр хэлнийнхээ тийн ялгал, үйлийн явц, үйлийн цагийг яаралтай салгах хэрэгтэй байна. Эс бөгөөс ЕБС-д хүүхдүүд хэл зүйгээрээ сэтгэхгүй, үг холбон үгүүлсээр байна. Монгол сургууль төгссөн нэгэн нь хэзээ ч харь хэлийг сайн сурахгүй. Тэд эх хэлээрээ дүрслэн сэтгэж сураагүй учир харь хэлээр дүрслэн сэтгэж бүр ч чадахгүй.
Манай хэл эвдэрсэн нь хоёр хэлээ хольсны уршиг.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Үндэстний ой санамж гэх ухагдахууныг танд тайлбарлая.
“Үндэстэн”, “ард түмэн” гэх ухагдахуунууд холбоотой тул эдгээрийг ялгаж, салгаж тайлбарлая.
Монгол Улсын ард түмэн нь өнөөгийн 3,5 сая орчим хүн ам. Насанд хүрсэн иргэд нь сонгуульд оролцож таныг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгосон билээ. Ард түмэн гэх ухагдахуун одоо цагт оршино.
Үндэстэн гэх ухагдахуунд тэнгэрт хальсан тоо томшгүй бидний урьдас дээдэс, өнөөгийн ард түмэн, мөн бие олох тоо томшгүй үр хойчис орно. Урьдсын үе, өнөө үе, хойчсын үе гэх гурван цаг хугацаанд үндэстэн гэх ухагдахуун оршино.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Манай засаг төрийнхөн үндэстний ой санамжийг гэр бүлийн ой санамжтай хольж байна.
Үндэстний ой санамж нь үндэстэн оршихуйн дархлаа. Гэр бүлийн ой санамж нь гэр бүл оршихуйн дархлаа. Гэр бүлийн ой санамжтай нэгэн нь одоо үеийнхээ төлөө зүтгэж хойч үеэ хаяна. Улс орны эрх ашигтай холбоотой асуудалд гэр бүлийн ой санамжаар хандаж хэрхэвч таарахгүй.
Турк улсын “ТИКА” байгууллагаас манай үсэг бичгийг булаах санааг урт хугацаанд боловсруулан хэрэгжүүлж байна. Тус байгууллагын төслийг тойрогтоо хэрэгжүүлээгүй УИХ-ын гишүүн ховор байх. Гэр бүлийн ой санамжтай нөхөд тусламж хүртсэндээ баярлан тусыг тусаар гэж сэтгэнэ.
Билгэ Тооныукукт зориулж музей барих ёслолд “ТИКА”-гийн дарга, Монгол Улсын соёлын сайд, Туркийн Соёлын сайд оролцов. Үндэстний аюулгүй байдалд хортой энэ үйлдэлд “ТИКА”-гаас тусламж авсан улстөрчид гэр бүлийн ой санамжаар хандаж байна.
Харин үндэстний ой санамжтай нэгэн гурван үеэр сэтгэнэ. Урьдсын ухаан ямар байв, өнөө бидэнд ямар ашигтай, хойчист буюу олон арван жилийн дараах үр дагаврыг бодож тооцохыг эрхэмлэнэ. Үндэстний ой санамжгүй нэгэн төр муу барина.
Үндэстний ой санамжгүй ард түмэн мөхнө. Үндэстний ой санамжид үнэн түүх, ариг хэл чухал. Учир нь үнэн түүх, ариг хэл нь үндэстэн оршихуйн дархлаа мөнөөс мөн билээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Өмнөд Хүннүгийн шаньюгийн тухай ийм нэгэн баримт бий. Хүннү төрийн өмнө нутагт орших хэдэн аймаг хүчирхэгжиж өөрийн шаньютай болов. Тэд Умард Хүннүгээс болгоомжлон Хань төрд дагаар оров. Хань төрийн элч Өмнөд Хүннүд очиж хуандигийнхаа зарлигийг уншихдаа Өмнөд Хүннүгийн шаньюг “Сөгд” гэж тушаав. Шаньюгийнхаа сөгдөхийг хараад албат нь уйлав. Энэ баримт Хожуу Хан улсын түүхэнд бий.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Одоо хамтаар төсөөлье!
Хойтон БНТУ байгуулсны 100 жилийн ойгоор БНТУ-ын ерөнхийлөгч Эржеп Эрдоган Монгол улсад Тооныукукт зориулсан музейн нээлтэд ирж улаан тууз тантай хамт хайчлахыг Монгол Улсын Хүн үндэстэн иргэд нулимстай нүдээр харна. Ингэж төсөөлөгдөж байна.
Өмнөд Хүннүгийн шанью өөрөө Хань төрд дагаар орсон тул түүний сөгдөх нь ёсын дагуу үйл. Харин Та бол Бүрэн эрхт, Тусгаар тогтносон, Үндсэн хуультай улсын төрийн тэргүүн билээ. Өвөг дээдсийнхээ үсэг бичгийг та Турк улсын 100 жилийн ойд барих гэж үү? Таныг ийм нүгэл хийхгүй гэдэгт итгэж байна.
Гэр бүлийн ой санамжаар буюу зөвхөн одоо цагаар харвал сайхан музейн төсөл болно.
Үндэстний ой санамжаар буюу гурван үеэр харвал хойчсынхоо толгойг цустах төсөл болно.
Одоо, бид ямар үндэстэн бэ? Монгол үндэстэн үү? Хүн үндэстэн үү? гэх асуултанд хариу олъё.
“Үндэстэн нь дундын хэл, угсаа, түүх, соёл, зан үйл, төр, нутаг устай бүлэг хүмүүс” гэж тодорхойлно. Халх, Барга, Буриад, Ойрадын хойчис “баруун монголчууд” Хүн хэлтэй, 2300 жилийн баримтжуулсан түүхтэй Хүн үндэстэн болно.
Хэрэв бид “Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал”-ын 1.1.6-д “Үндэсний түүх, хэл, соёл, өв уламжлал, зан заншлаа хадгалж, хамгаалж хөгжүүлэх нь Монгол үндэстний оршин тогтнохын үндэс, амин чухал дархлаа мөн” гэх заалтыг “Үндэсний түүх, хэл, соёл, өв уламжлал, зан заншлаа хадгалж, хамгаалж хөгжүүлэх нь Хүн үндэстний оршин тогтнохын үндэс, амин чухал дархлаа мөн” гэж тодотговоос Турк болон бусад улс гүрнээс ирэх үсэг бичиг, хэл соёлын түрэмгийлэлд үл өртөнө.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө!
Монгол Улсад үнэн түүх, ариг хэлээ сэрээх хүндтэй бөгөөд няхуур ажил хүлээгдэж байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Та түүх соёлдоо эзний ёсоор хандах үүрэгтэй.
Та Хөшөө цайдамд Билгэ хаан, Гол тигэн хоёрт зориулсан хөшөөн дээр төрийн тэргүүний хувьд очсон билээ. Тухайн үеийн Соёлын сайд С.Чулуун хармаанаасаа нэг бичиг гаргаж, энэ хаданд “…шалдан нэгнийг нь би хувцастай болгосон..” гэж танд уншсан билээ. С.Чулуун эх сурвалж судлаач биш. Хэрэв та “СИЭ” ТББ-ын судлаачдыг авч явсан бол бид дээдсийнхээ үсэг бичгийг хадан дээрээс нь уншаад танд тайлбарлах байлаа.
Төрийн ордонд Хүйс толгойн бичээсийг залав. Дэргэд нь Та, академич Д.Төмөртогоо, Шинжлэх ухааны Академийн ерөнхийлөгч Д.Рэгдэл, Боловсрол, шинжлэх ухааны дэд сайд Г.Ганбаяр нар зургаа татуулжээ. Энэ бол эх сурвалж судлаач хүнд хуурмаг үйлдэл юм. Учир нь, тэнд байсан эрдэмтдийн хэн нь ч эх сурвалж судлаач биш, уг хадан бичиг дээр юу бичсэнийг уншиж мэдэхгүй хүмүүс.
Үнэндээ бол нас барсан хааны хойдохыг уншиж буй Буддын шашны зан үйл агуулсан бичээсийг Төрийн ордонд залжээ. Таныг тэд түүх, хэлний талаар хайрцаглажээ. Та мэдээллийн вакумд байна. Тиймээс бид Мөнх хаан хөшөө дурсгалд хэрхэн үнэнч хандсан баримтыг мөн танд хүргэнэ.
У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч өө, Монгол Улсад Үндэстний ой санамжийг сэрээх үйлийг та манлайлах ёстой. Энэ бол таны түүхэн үүрэг. Турк улсаас явуулж буй үсэг бичиг, түүх соёл түрэмгийлэх бодлогыг та тас цохих үүрэгтэй. Үүнд манай судалгаа тус болно. Монголын ард түмэн энэхүү эрхэм үйлийг дэмжинэ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид амжилт хүсье!
“Үсэг бичгийг нь үгүй хийвээс түүх нь устана.
Түүхийг нь үгүй хийвээс үндэстэн устана.
Эх сурвалж судлаач С.Сэргэлэн” гэсэн байна