Үндэсний аудитын газар 2023 оны төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, зарлага, тэнцлийг төсвийн тусгай шаардлагыг хангаж байна гэж дүгнэжээ

Улсын Их Хурлын Үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар Засгийн газраас 2022 оны 09 дүгээр сарын 29-ний өдөр өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын 2023 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн тухай хуулийн төслийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийлээ.

Хуулийн төслийн талаар Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Сангийн сайд Б.Жавхлан танилцуулав.

Олон улсын байгууллагууд дэлхийн эдийн засгийн хямралт нөхцөл байдал 2024 он хүртэл үргэлжилнэ хэмээн төсөөлж байгаа энэ цаг үед Монгол Улсын Засгийн газраас төлбөрийн тэнцлийн алдагдлыг бууруулах, гадаад валютын нөөцийг хамгаалахад чиглэсэн мөнгөний хатуу бодлого болон төсвийн хэмнэлтийн бодлогыг хэрэгжүүлэхийг зорьж байгааг салбарын сайд танилцуулгадаа дурдсан.

Мөн тэрбээр, Оюутолгойн далд уурхайн олборлолтыг ирэх оноос эхлэхээр тооцсон ба “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-д туссан газрын тос боловсруулах үйлдвэр, авто болон төмөр зам, боомт, эрчим хүчний томоохон төслүүдийн бүтээн байгуулалтыг эрчимжүүлэхээр төлөвлөж байна. Түүхий эд, бүтээгдэхүүний боловсруулалтын түвшнийг нэг шатаар ахиулж, нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүний экспортыг нэмэгдүүлэх бодлогыг уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбарт хэрэгжүүлж эхэлнэ. Энэ хүрээнд уул уурхайн салбарт газрын тос, зэсийн баяжмал боловсруулах, гангийн үйлдвэр, нүүрс баяжуулах үйлдвэрүүд зэрэг төслүүдийг хэрэгжүүлнэ. Хүнсний хангамж, аюулгүй байдлыг хангах, түүхий эд, бүтээгдэхүүний боловсруулалтыг сайжруулах зорилгоор хүнс, хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эд боловсруулах үйлдвэрийн зориулалттай тоног төхөөрөмжийг импортын барааны гаалийн албан татвараас 100 хувь хөнгөлөхөөр төлөвлөөд байна гэв.

“Шинэ сэргэлт”-ийн бодлогыг дэмжих дээрх төсвийн бодлого хэрэгжсэний үр дүнд эдийн засгийн өсөлт 5 хувьд хүрч, инфляцыг жилийн эцэс гэхэд 10 хувиас ихгүй түвшинд барьж, Монгол Улсын 2023 оны нэгдсэн төсвийн нийт орлого 19.6 их наяд төгрөг, нэгдсэн төсвийн нийт зарлага 20.5 их наяд төгрөг, төсвийн тэнцвэржүүлсэн алдагдал 1.5 их наяд төгрөг буюу ДНБ-ий -2.8 хувьтай байхаар тооцсон гэж байлаа.

Дараа нь Монгол Улсын 2023 оны төсвийн төслийн талаарх аудитын дүгнэлтийг Монгол Улсын Ерөнхий аудитор Д.Занданбат танилцуулав.

Тус Байнгын хороонд харьяалагдах төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын 2023 оны урсгал зардлын төсвийн дүн Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд 16,151.41 сая төгрөг, Эдийн засаг, хөгжлийн сайд 15,202.72 сая төгрөг, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд 418,364.21 сая төгрөг байгааг Монгол Улсын Ерөнхий аудитор онцлоод Үндэсний аудитын газар нь аудитын явцад цуглуулсан нотлох зүйлс, аудитын дүнд үндэслэн гаргасан дүгнэлтээс тус Байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд хамаарах хэсгийг танилцуулж байна гэв.

Монгол Улсын 2023 оны төсвийн хүрээний мэдэгдэл, 2024-2025 оны төсвийн төсөөлөлд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөлд нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 18,921.9 тэрбум төгрөг буюу дотоодын нийт бүтээгдэхүүний (ДНБ-ний ) 34.7 хувь, нийт зарлага 20,475.3 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 37.6 хувь, тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 1,553.4 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий-2.8 хувьтай тэнцэж байгаа нь төсвийн тусгай шаардлагыг хангаж байна гэлээ.

Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар тогтвортой хөгжлийн бодлогын баримт бичигт тусгасан зорилтыг хангахад чиглэсэн салбарын бодлогын тэргүүлэх чиглэлийг санхүүжүүлэх хэрэгцээг үнэлж, төсвийн төлөвлөлтийг дунд болон богино хугацааны хөгжлийн бодлогын баримт бичигтэй уялдуулахгүй байгааг тодотгохын зэрэгцээ улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар өмнөх оноос шилжин хэрэгжиж буй төсөл, арга хэмжээг дуусгах чиглэлийг баримталсан нь хөрөнгийн ашиглалтыг сайжруулах, эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих эхлэлийг тавьсан арга хэмжээ болсон байна. Гэвч улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр баригдаж эхлээд дуусаагүй орхигдсон, үнийн өсөлт тооцуулж 2023 оны төсвийн төсөлд тусгаагүй, 2022 онд хэрэгжиж дуусах хугацаатай ч ажлын гүйцэтгэл нь бүрэн хангагдаагүй арга хэмжээ дараа жилүүдэд үргэлжлэхээр байна гэлээ.

Төсвийн төсөлд тусгасан улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар шинээр хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээний төлөвлөлтийг Төсвийн тухай хууль, Сангийн сайдын 2018 оны 295 дугаар тушаалаар баталсан “Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээг үнэлэх, сонгох, эрэмбэлэх үйл ажиллагааны журам болон аргачлалууд”-ын дагуу 16 шалгуур үзүүлэлтээр цахим системд төлөвлөн, эдийн засгийн болон нийгмийн ач холбогдлоор нь эрэмбэлж төлөвлөсөн байгааг танилцуулгадаа дурдсан.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Н.Наранбаатар, Г.Амартүвшин, Ж.Батжаргал, Г.Дамдинням, Д.Батлут, Ж.Бат-Эрдэнэ, О.Цогтгэрэл нар асуулт асууж, үг хэлсэн.

Гишүүдийн зүгээс ирэх Монгол Улсын Засгийн газраас 2023 онд төсвийн хэмнэлтийн бодлогыг хэрэгжүүлнэ гэсэн атлаа Барилга, хот байгуулалтын яам, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам, Зам, тээвэр хөгжлийн яамны урсгал зардлууд нэмэгдсэн шалтгааныг тодруулав. Мөн “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдлыг хангах талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” тогтоолын хэрэгжилтийн хүрээнд сүү, махны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр өндөр ашиг шимтэй мал оруулж ирэх, ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийн асуудалд бодлогын шийдэл гарах эсэхийг лавлав.

Барилга, хот байгуулалтын яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга С.Магнайсүрэн, “Салбарын сайдын багц өссөн дүнтэй байгаагийн гол шалтгаан нь Хөшигийн хөндий буюу “Шинэ зуун мод” хотын бүтээн байгуулалтын ажилд 171.3 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөг туссантай холбоотой. Үүнээс 2023 онд 66.9 тэрбум төгрөг, үлдэгдэл нь 2024 онд санхүүжихээр төлөвлөсөн” хэмээн хариулж байлаа.

Сангийн сайд Б.Жавхлан, “Барилга, хот байгуулалт болон Зам, тээврийн хөгжлийн яамдын хувьд урсгал зардал нэмэгдээгүй, хөрөнгө оруулалтын зардлууд нэмэгдсэн. Тухайлбал, Засгийн газрын тогтоолоор Зам, тээврийн хөгжлийн яамны хөрөнгө оруулалтын зардалд Ульхан, Хавиргын боомт хүртэлх хоёр том автозамын бүтээн байгуулалтыг хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөсөн” гэдгийг хариултдаа тодотгов. Мөн УИХ-аас баталсан “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдлыг хангах талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” тогтоолын хэрэгжилтийн хүрээнд 228 тэрбум төгрөгөөр урсгал зардлыг нэмэгдүүлсэн. Тухайлбал, мал эмнэлгийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээнд 41 тэрбум, газар тариалангийн салбарыг хөгжүүлэхэд 40 тэрбум, хүнсний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэхэд 67 тэрбум, мал аж ахуйн салбарыг хөгжүүлэхэд 17 тэрбум төгрөг гээд нийтдээ 228 тэрбум төгрөгөөр урсгал зардал нэмэгдсэн гэж байв.

Харин Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 6.2-т заасны дагуу ашигт малтмалын орд, түүний үр өгөөжийн дийлэнхийг ард иргэддээ ногдуулах үүднээс төр АМНАТ-ийг ахиухан авах үүрэгтэйг тодотгоод ойрын жилдээ ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрт өөрчлөлт оруулахгүй, тогтвортой байна гэдгийг Сангийн сайд хариултдаа онцолсон.

Харин Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Т.Жамбалцэрэн, “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдлыг хангах” үндэсний хөтөлбөртэй холбоотой мал аж ахуйн салбарт 21.5 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн. Урсгал зардалд 4 тэрбум, хүүгийн хөнгөлөлт, татаасанд 17.5 тэрбум төгрөг төсөвлөсөн байгаа. Энэ хүрээнд мах, сүүний чиглэлээр эрчимжсэн аж ахуйг хөгжүүлэх, зээлийн хүүгийн дэмжлэг олгогдоод явна. Урсгал зардлын 4 тэрбум төгрөгт үржлийн хээлтүүлэгч болон цөм сүргийн малыг ялган тэмдэглэх, бэлчээр усны ашиглалт, хамгаалалтын ажлууд багтсан” гэсэн нэмэлт тайлбарыг хийлээ.

Хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн Д.Батлут зарчмын зөрүүтэй санал гаргасныг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжээгүй бөгөөд энэ талаарх Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг Улсын Их Хурлын гишүүн Ж.Батжаргал Төсвийн байнгын хороонд танилцуулахаар тогтов.