Байгаль орчны нөхөн сэргээлтээс 10 тэрбум төгрөг тусгай санд төвлөрчээ

2019 онд хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх зорилтын хүрээнд Ашигт малтмалын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан.

Тодруулбал Ашигт малтмалын тухай хуулийн 56-д байгаль орчинд хортой нөлөө үзүүлсэн, нөхөн сэргээлтээ хийгээгүй аж ахуй нэгжүүдийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалдаг заалт нэмэлтээр оруулсан. Энэ хүрээнд 2019 онд 20 аж ахуй нэгжийн 25 тусгай зөвшөөрлийг цуцалж, албадан нөхөн сэргээлт хийх ажлыг эхлүүлжээ.

Улсын хэмжээнд 2900 орчим тусгай зөвшөөрөл байгаагийн 60 хувь нь ашиглалтын, 40 хувь нь хайгуулын тусгай зөвшөөрөл байна. гэхдээ эдгээр тусгай зөвшөөрлөөр үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуй нэгжүүд цөөн. Ашигт малтмалын тухай хуульд тусгай зөвшөөрлийг цуцлах 11 үндэслэл байгаагийн нэг нь тухайн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч аж ахуй нэгж байгаль орчинд хортой нөлөөтэй үйл ажиллагаа явуулсан, эвдэлсэн газраа нөхөн сэргээгүй бол тусгай зөвшөөрлийг цуцалж байгаа.

Энэ заалтын хүрээнд өнгөрсөн онд Өмнөговь аймгийн ноён, Архангай аймгийн цэнхэр сумдад үйл ажиллагаа явуулж байсан аж ахуй нэгжүүдийн үйл ажиллагааг цуцалж албадан нөхөн сэргээлт хийлгэж, үүргээ биелүүлээгүй зарим аж ахуй нэгжийг хууль хяналтын байгууллагад шилжүүлжээ.

БОАЖЯ-ны байгаль орчны үнэлгээ, аудитын хэлтсийн дарга А.Энхбат “Архангай аймгийн Цэнхэр суманд 10 аж ахуйн нэгжийн цуцалсан 12  тусгай зөвшөөрөл дээр 800 орчим га талбай эвдэрсэн гэсэн дүн гарсан. Үүний 40 орчим хувь буюу 350 га талбайд техникийн нөхөн сэргээлт, 10 орчим хувьд нь биологийн нөхөн сэргээлт буюу ургамал тарьсан.

Үлдсэн талбайг 2020 онд албадан гүйцээн сэргээлгэх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ. Үүнд, Монгол газар хуулиар хүлээсэн үүргээ биелүүлж нөхөн сэргээлтээ хийхгүй байгаа. Тиймээс нөхөн сэргээлт хийгээгүй аж ахуйн нэгжүүдийг хууль хяналтын байгууллагад шилжүүлсэн.

Аж ахуйн нэгжүүд менежментийн төлөвлөгөөндөө тухайн жилдээ хийх нөхөн сэргээлтийн ажлын 50 хувийн барьцаа хөрөнгийг Сангийн яаманд байдаг хэн ч зарцуулах эрхгүй Төрийн сангийн тусгай санд байршуулдаг. Энэ санд 10 орчим тэрбум төгрөг байршсан байдаг. Гэхдээ аж ахуйн нэгжүүд үйл ажиллагаа нь явж байгаа бол тухайн жилдээ хийсэн ажлаа дараагийн жилийн 50 хувь руугаа шилжүүлдэг.

Хэрвээ уул уурхайн үйл ажиллагаа нь бүрэн дуусаж, нөхөн сэргээлтээ бүрэн хийсэн бол 50 хувиа буцааж авах хуулийн зохицуулалттай. Одоогоор сонгодог утгаараа уул уурхайн ажил нь бүрэн дуусаж хаалтаа хийсэн  уурхай байхгүй учраас тэр мөнгө сандаа байршин дараагийн жилийн барьцаа мөнгө болон шилжээд явж байгаа” гэв.

Уул уурхайн төслүүд нь ямар нэгэн байдлаар газрын хэвлийг өөрчилж,  их бага хэмжээгээ ус ашигладаг гээд хөрс, усанд шууд сөргөөр нөлөөлж байдаг. Иймээс нэгэнт уул уурхайн салбар байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа учраас ядаж нөхөн сэргээлтийг сайн хийх ёстой. 2019 онд нийт 1100 орчим га-д нөхөн сэргээлт хийжээ. Уул уурхайгаар эвдэрсэн газар нутгийн 20-25 хувь нь нөхөн сэргээлт хийгдэж байгаа гэсэн судалгааны дүнгээс харахад нөхөн сэргээлт хангалттай хэмжээнд хийгдэхгүй байна.

Өнгөрсөн 10 гаруй жилийн хугацаанд тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдээс ийнхүү 10-аад тэрбум төгрөг санд төвлөрсөн нь тэндээ эргэлдэж, компаниуд буцаан авах гэхээсээ илүү дараа жилийнхээ нөхөн сэргээлтийн зардалдаа шингээх байдлаар ажилладаг байна. Мөн өмнөх оны байгаль орчны менежментийн гүйцэтгэл 80 хувьтай бол тусгай зөвшөөрлийг үргэлжлүүлэх зөвшөөрлийг салбар яамнаас өгдөг байсныг энэ онд 90 хувьд хүргэж хариуцлагыг илүү чангаруулсан гэж бай