Хөрөнгийн зах эргэлтээрээ дэлхийд хоёрдугаарт ордог банкны гүйцэтгэх захирал Жэрэми Даген өнгөрсөн жил “Биткойн бол сүлжээний бизнес. Блокчэйн, биткойн хоёр салшгүй юм биш. Блокчэйн бол биткойны мотор. Энэ моторыг юунд ч ашиглаж болно” хэмээн ярьжээ. Жэрэми Даген бол уламжлалт санхүүгийн маш том тоглогч. Америкийн хамгийн том банк, улсынхаа мөнгө хэвлэдэг газрын хувьцаа эзэмшигч, ер нь л тун нөлөөтэй эрхэм. Биткойнд талгүй ч блокчейн технологийг банкиндаа хөгжүүлээд явж байгаа мундагуудын нэг.
“Блокчейн технологийг олон зүйлд ашиглаж болно, биткойны хувьд зөвхөн нэг хэрэглээ нь. Хүнд ойр зүйлтэй харьцуулбал цахим шуудан, интернэт хоёрыг нэг юм гээд базчихаад байна л даа. Уг нь тэс өөр хоёр зүйл шүү дээ” гэж энэ чиглэлээр идэвхтэй ажиллаж байгаа залуусын нэг Б.Гантиг ярилаа. “Пийк медиа групп”-ээс зохион байгуулсан арга хэмжээнд тэрээр блокчейн технологийн тухай лекц уншсан юм. Түүний лекцээс тоймлон хүргэе.
Амьдралын салшгүй хэсэг болсон интернэт яаж ажилладаг юм бол гэдэг маш сонирхолтой асуулт. Бид интернэтээр олон зүйл амжуулдаг ч хэрхэн ажилладгийг нь мэддэггүй. Гэсэн ч ажлаа амжуулсаар яваа. Тэгэхээр блокчэйнийг заавал ухаж мэдэх шаардлагагүй. Амьдралд яаж нөлөөлөх вэ гэдэг талаас нь ойлговол илүү үр өгөөжтэй.
Блокчэйнийг хамгийн энгийнээр хэлбэл гүйлгээ бүртгэдэг цахим журнал. Гүйлгээ гэдэг нь их өргөн утгатай. Мэдээллийн гүйлгээ ч байж болно. Дата өгөгдөл гэсэн ойлголт бий. Үүнийг улс төрийн, хувийн хэвшлийнхэн ялгаагүй хэрэглэгддэг. Энгийн жишээгээр тайлбарлавал хүүхэд төрлөө гэхэд төрсний гэрчилгээ авдаг, тэр нь Монголын төв системд бүртгэгдээд явдаг. Харин блокчэйн бол тархмал систем. Хүүхэд төрлөө гэхэд мэдээлэл нь нэг серверт л бүртгэгдэнэ. Дэлхий даяар интернэт сүлжээнд дата нь хадгалагдана гэсэн үг. Дэлхийн хаа нэг газар хүүхэд төрсөн тухай мэдээллийг устаж, өөрчиллөө ч нөгөө хэсэгт нь эх мэдээлэл хэвээр байх нь блокчейний гол давуу тал. Интернэтэд байнга хэрэглэдэг төвлөрсөн серверийг ашиглах нь алга болох, гэмтэх гэх мэт эрсдэлтэй бол блокчейний хувьд ийм асуудал байхгүй гээд ойлгочихож болно.
Нэг хүнээс нөгөө рүү өдөр бүр тодорхой хэмжээний доллар шилжүүлдэг гэж бодъё. Биткойн дээр 1000 гаруй гүйлгээ бичигдээд нэг блок нь дүүрдэг. Эхний журнал нь дүүрэнгүүт дараагийн журнал нээгддэг. Эхний журналын хамгийн сүүлийн гүйлгээ дараагийн журналд эхний гүйлгээ болон орж ирдэг. Ийм маягаар хоорондоо хэлхэгддэг. Blockchain-ыг монголоор хөрвүүлбэл хайрцаган хэлхээс гэсэн утга гардаг нь ийм учиртай. Хоорондоо холбогдохдоо Proof of work гэдэг хийсэн ажлаа баталгаажуулдаг үндсэн системтэй. Нэг гүйлгээ хийгээд үүнийгээ өөр нэг компьютерт заавал баталгаажуулдаг гэсэн үг. Үүнийг нь математикийн хүнд томьёогоор хийдэг. Proof of work системийг хакераас хамгаалагдсан, хүчээр гүйлгээ хийхээс урьдчилан сэргийлэгдсэн гэж тодотгодог.
Нотариатыг моодноос гаргах технологи
Блокчейнийг нотариатыг моодноос гаргах технологи гэцгээж байна. Хоёр хүн гэрээ хийхэд заавал нотариатоор баталгаажуулж баталгааждаг бол ирээдүйд тэгэх шаардлагагүй. Блокчэйний зарчим гүйлгээг баталгаажуулж өгөхөд чиглэдэг. Блокчейн шилжүүлгийн гүйлгээг баталгаажуулдаг систем хийе гэсэн сэдлээр 1991 оноос яригдаж эхэлсэн түүхтэй. Блокчэйнийг энгийнээр зүйрлэвэл хамгийн анхны гар утас. Цаашид илүү хөгжиж технологид нэвтрэх боломжтой.
Блокчэйнийг олон улс орон дэмжиж, Засгийн газрууд нь хэрэгжүүлэх хүсэлтэй байгаа. Зүүн европынхон энэ явцыг түүчээлж байна. Швейцарь гэхэд л блокчэйнийг сонирхож нэг хотоо Cryptowallet-ийн чөлөөт зах зээл болгосон. 2022 оноос хойш НҮБ-ийн датаны 20 хувийг блокчэйн дээр байрлуулна гэсэн төлөвлөгөө яригдаад эхэлчихсэн.
Ирээдүйд эд юмсын интернэт буюу бүх юмсыг интернэттэй холбоно гэж буй. Хүн төрөлхтөн энэ санаагаа хөгжүүлээд эхэлчихсэн. Хамгийн ойрын жишээ нь жолоочгүй машин. Айлуудын хөргөгч автоматаар дотроо байгаа бүтээгдэхүүний муудсан эсэхийг шинжлээд дэлгүүрээс шинийг захиалдаг дансанд холбогдсон байх жишээний. Дэлгүүрээс хүргэлтийн хүн ирж хаалганд нь нэг удаагийн код авч хийгээд л хөргөгчийг нь дүүргэж өгөөд эхэлчихсэн. Эзэн нь гар утсаараа гэрийнхээ камерыг хянаад л асуудлыг зохицуулчихаж байна. Бидний эргэн тойрон хиймэл оюун ухаантай холбогдож байгаагийн наад захын жишээ нь энэ.
Үүнийг хийхэд мэдээж маш том дэд бүтэц хэрэгтэй. Хакердах, халдах, өөрчлөх, нууцад нэвтрэх зэрэг асуудлыг блокчэйн шийдэх боломжтой. Блокчэйнийг хакердах боломжгүй. Биткойны блокчэйний тухайд гэхэд л дэлхий даяар 13 мянган сервер шиг нөүтбүүк ажиллаж байдаг. 13 мянган нөүтбүүкэн дээр мэдээлэл зэрэг явж байдаг гэсэн үг. Тэдгээр серверийн 51-ээс дээш хувийг нэг хүний мэдэлд байлгаж байж хакердах боломжтой. Дэлхийд энийг хийх боломжтой хүчин чадалтай компьютер хаана ч байхгүй. Ийм онцлогтой технологийг ашиглаад баталгаатай гүйлгээ хийж болно, цаашлаад бизнесийн юм уу төрийн хэрэглээнд ашиглах боломжтой гээд байгаа нь ийм учиртай. Хямд , хамгийн баталгаатай шийдэл гэж бизнесмэнүүдийн олзуурхаад байгаагийн цаад шалтгаан нь энэ.
Тээвэр ложистикоо блокчейнээр хийх боломжтой
Блокчэйний хамгийн ойр нэг хэрэглээ бий. Хангамжийн ложистикийн тээврийн салбарт нөлөөлөх асар том боломжтой. Компьютер хөгжүүлэгч IBM компани олон улсын компанитай хамтран биткойны хамтарсан системийг хийж хэрэглээндээ нэвтрүүлээд байна. Тээвэр ложистикийн салбарын бүх зүйл цаасан дээр явдаг. Процесс бүрийг нь брокер, гааль гэх мэт өөр өөр байгууллагууд хийдэг. Энэ салбар яагаад цаасан дээр яваад байна гэхээр нэг л шалтгаантай. Итгэлцлээс болоод тэр. Итгэлцлийн асуудлыг шийдэж өгч байгаа гэдэг утгаар нь блокчейнийг тээвэр ложистикт хэрэглэх сонирхол өндөр байна. Блокчейн хэрэглэвэл нэг бараа үйлдвэрээс гарлаа гэхэд хайрцаган дээр нь QR код хийж өгөөд явуулдаг. Гааль дээр тэр кодыг нь уншуулахад тухайн барааны бүх мэдээлэл гарч ирдэг. QR кодын мэдээллийг хэн ч өөрчилж чадахгүй.
Уг нь Монгол Улс хөгжихийн тулд энэ салбараа нэгдүгээрт тавих ёстой. Яваандаа “Нэг зам-нэг бүс” хөтөлбөр манайхтай холбогдох юм бол блокчэйнд холбогдохоос аргагүй. Ингэснээр гаалийн бүрдүүлэлтийн асуудал маш хурдан шийдэгдэж эхэлнэ. Ямар ч хулхины юм байхгүй болно гэсэн үг. Блокчэйн авлигыг байхгүй болгоно гээд байгаа нь ийм учиртай.
Австралийн Хөрөнгийн бирж шат шатаар системээ блокчэйн рүү шилжүүлж эхэлсэн. 2022 он гэхэд энэ бирж тэр чигээрээ блокчейн дээр суурилна гэж байна. Хөрөнгийн бирж дээр худалдан авагч, брокер гэсэн шат дамжлагаар явж гурван хоногийн дараа хувьцаагаа авдаг. Энэ процесст итгэлцлийн асуудлыг шийдэх боломжтой. Гурван хоногт хийдэг байсан гүйлгээг нэг минутанд хийдэг болгоё гэж Авсралийн хувьцааны арилжааны байгууллага зорьж байгаа. Японы Засгийн газар нэг бирждээ блокчейн нэвтрүүлэхийг зөвшөөрсөн.
Швейцарийн нэг хотод сонгуулийг блокчэйнээр хийсэн. Хар хайрцганд баяртай гэж хэлж, хурууны хээгээр гэрээсээ саналаа өгөх боломж бүрдүүлсэн нь блокчейн технологийн Африкт бас блокчэйн дээр сонгууль өгсөн. Блокчейнийг төрийн хэрэглээнд дотоодод мэдээллийн сан дээр хэрэглэж болно. Үл хөдлөх хөрөнгийн хувьд зургаар нь хадгалдаг онцлогтой. Зургаар хадгалахаар мэдээллийн сан нь дүүрээд асуудал үүсдэг. Блокчэйн дээр үүнийг маш бага зардлаар хийж болно. Үүнийг Гүрж улс хэрэгжүүлж чадсан. Бүх мэдээллийн сан, үйлчилгээ нь блокчэйний мэдээллийн санд суурилах болоод удаж байна. Дэлхий даяар хамгийн мундаг хакерууд блокчейн дээр суурилсан мэдээллийг хакердах гэж маш их мөнгө зарлагдаад чадаагүй.
Монголын эдийн засгийн гол суурь нь уул уурхай. Шинээр эхлэх уул уурхайг блокчэйн дээр суурилуулж явуулах боломжийг хайсан төслүүд яригдаж байна. Дэлхий даяар явагдаж байгаа сүлжээ, олон төслүүдийн цаана мотор хэрэгтэй. Нүүрсээ шилэн кабелаар гаргая гээд байгаа нь цаанаа нарийн учиртай. Нүүрсэн дээр тулгуурлаад цахилгаан станцаа барьж, гарч буй эрчим хүчээрээ дата төвүүдээ хангаад, тэр нь олон улсад ажиллаж байгаа блокчэйний түлш нь болж өгөхийг хэлээд байгаа юм.
Эрүүл мэндийн салбарт регистрийн дугаараар мэдээллийг нь хадгалж болно. Аль ч эмнэлэгт очоод регистрээ хэлэхэд тухайн хүний мэдээлэл гараад ирэх боломжтой. Мэдээж тэр мэдээлэл зөвхөн эмчид зориулагдсан байна. Мэдээллийг хэн ч өөрчлөхгүй гэдгээр давуу тал нь хэмжигдэнэ. Ийм систем байвал маш их зардал, цаг хэмнэнэ. Төрснөөс хойших тухайн хүний эрүүл мэндийн талаарх бүх мэдээлэл нь хадгалагддаг блокчейнд суурилсан сантай болчихвол улсын, хувийн аль ч эмнэлэгт хэрэгтэй.
Хулхи барааг утсаараа таниулаад мэддэг болно
Блокчейний хэрэглээний тухайд өнөөдөр манай улсад хууль эрх зүйн орчин байхгүй. Зөв утгаар нь хөгжүүлэх талаас нь дэмжсэн хуультай болвол сайн. Үүний тулд блокчейний талаар маш сайн ойлголттой болох хэрэгтэй л дээ. Блокчейнийг хамгийн энгийнээр бүртгэлийн систем гэж ойлгож болно. Ер нь бол банкны дотоод системтэй адилхан. Хүнд ойрхоноор хэлбэл нотариатын ажил байна. Заавал уулзаж цаасан дээр гэрээ хийхгүй утсаараа холбогдож хийж болно гэсэн үг. Машин үйлдвэрлэгчид үүнийг хэрэглэж эхлэх гэж байна. Сэлбэг болгон дээр сериал дугаар, QR кодыг хийгээд хуурамч сэлбэг гэх юмгүй болно. Хятадад 55 тэрбум долларын хулхи барааны зах зээл байдаг. Энэ тал дээр хамтарч блокчэйн дээр ориг бараа байрлуулна гэсэн яриа эхэлчихсэн. Хулхи барааг утасаараа таниулаад мэддэг болно гэсэн үг.
Интернэтийн хөгжлөөс бид хоцорсон. Харин блокчэйний хөгжилтэй зэрэгцэж чадна. Тийм болохоор Засгийн газар дэмжиж, хөрөнгийн зах зээлд ашиглаад эхэлсэн. Уул нь жижигхэн улсад хурдтайгаар үр шимийг нь хүртэж болно гэж би хувьдаа харж байна.
Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”